Moderne media in de biblebelt

Het boek is het eerste deel in een serie en het resultaat van een studiedag van het Dutch Bible Belt Netwerk, dat zich richt op de cultuur, geschiedenis en betekenis van de reformatorische gezindte. De bundel zet in met de huidige stand van zaken. Uit een enquête onder bevindelijk gereformeerde jongeren en hun ouders blijkt dat deze ouders minder gebruikmaken van moderne media dan gemiddeld. Maar de kloof tussen deze mensen en hun kinderen is groot, waarbij aangetekend kan worden dat jongeren uit de rechterflank van de gereformeerde gezindte –de (Oud) Gereformeerde Gemeente (in Nederland)– significant minder vaak achter het scherm zitten dan leeftijdsgenoten uit het kerkelijke midden en de linkerflank, en dat terwijl ouders uit die groep gemiddeld het minst vaak hierover in gesprek lijken gaan op basis van waarden en normen.

Mediapaniek

Een van de scribenten, Johan Roeland, voert in zijn bijdrage een pleidooi voor onderzoek op basis van de praktijk van het mediagebruik. Dit praktijkparadigma zou het effectparadigma, waarbij vooral de morele visie bepalend is voor gedachtevorming, moeten vervangen. De mediapaniek, een negatieve benadering die moderne media als een gevaar ziet, ontneemt ons volgens Roeland het zicht op wat er werkelijk gaande is.

Het tweede deel van de studie begint met een boeiende beschrijving van de geschiedenis van de mediapraktijk in de Biblebelt door Fred van Lieburg, te beginnen bij De Saambinder (kerkblad van de Gereformeerde Gemeenten) met Bart en Kees van ds. G. van Reenen, en eindigend bij Kees (van der Staaij) op het sociale netwerk Twitter.

Scribent Martijn den Hollander onderzoekt of de toenemende pluraliteit een bedreiging (hij spreekt zelf van uitdaging) of een kans is voor de orthodoxie. Auteur Steef de Bruin stelt zich de vraag of internet tot een hogere vorm van beschaving leidt, doordat kennis nu overzichtelijk beschikbaar zou zijn. Hij bespreekt daarbij met name de zogenaamde ”filter bubble”: het feit dat de informatie die je door zoekmachines als Google krijgt, afgestemd is op je eerdere zoekgedrag. Volgens De Bruin is het op basis van onderzoek aannemelijk dat deze gepersonifieerde resultaten van zoekmachines leiden tot een beïnvloeding van de publieke opinie, tot oppervlakkiger lezen en tot meer polarisatie tussen verschillende groepen.

Voor de reformatorische gezinnen vormen de nieuwe media enerzijds een bedreiging (openheid naar de wereld van amusement, oppervlakkige meningsvorming en afbraak van ambtelijk gezag), maar anderzijds kunnen de nieuwe media bruggen slaan over kerkmuren heen. Ze kunnen bijdragen aan een beter zichtbaar worden van christenen in de samenleving en dankzij de filter bubble kan de identiteit van de gereformeerde gezindte juist versterkt worden.

Omstandigheden

Er zijn dus twee tegengestelde effecten mogelijk bij internetgebruik. De ene theorie stelt dat internet leidt tot vervaging van het eigen gedachtegoed doordat het meer openheid biedt en meer contacten met andersdenkenden. De andere theorie stelt dat internet leidt tot versterking van het eigen gedachtegoed doordat gebruikers zich in de filter bubble bevinden en dus voorgeschoteld krijgen wat bij hen past.

Anneke Pons stelt in haar bijdrage dat de vraag niet moet zijn welke theorie het effect van internet het beste beschrijft, maar onder welke omstandigheden welk effect optreedt. Op basis van interviews beschrijft ze vier typen van religieuze gebruikers van sociale media: onthouders, zelfontplooiers, bewakers en verbinders.

Het boek bevat nog andere casestudies. Zo proberen Myrta Otten en Jos de Haan te weten te komen hoe bevindelijk gereformeerden zich verhouden tot televisiekijken via internet. Ze concluderen dat er sprake is van toenemende acceptatie van televisiekijken, via de website uitzendinggemist.nl. Dit lijkt samen te hangen met een veranderende cultuurvisie, met een grotere openheid naar de wereld.

Een boeiende praktijkstudie over het gebruik en het effect van het onlineforum van Refoanders –organisatie voor reformatorische homo’s– wordt geleverd door de socioloog Willem de Koster. Het verslag laat zien hoe het forum verschillende functies heeft voor homoseksuelen: toevluchtsoord of springplank. Bezoekers zoeken of steun en erkenning, of ze zoeken inzichten en handvatten voor de inrichting van het dagelijkse leven. Online en offline blijken nauw aan elkaar verbonden.

Kansen zien

”Biblebelt online” biedt veel interessante en goed leesbare artikelen. Er valt veel te leren: niet reageren vanuit angst; naast bedreigingen ook kansen zien en benutten; op zoek gaan naar de bronnen van de eigen identiteit, voor het aangezicht van God. De mooie casestudies in de bundel laten ook zien hoe belangrijk het is om opvattingen over vermeend effect te toetsen aan de praktijk, waarbij ik overigens wil pleiten voor een én-én-benadering, liever dan voor een verschuiving van het effectparadigma naar het praktijkparadigma (blz. 18, 46).

Desalniettemin lijkt me de pretentie van de bundel te hoog gegrepen. Die wil een aanzet geven voor de ontwikkeling van een nieuwe, onbevooroordeelde manier van discussiëren over moderne media (blz. 22). Het denken over de digitale revolutie kan niet zonder daarbij de bestemming van de mens en de voleinding van deze bedeling te betrekken. Het mag sociologisch gezien dan extreem zijn om digitale revolutie te zien in het licht van de eindtijd, waarin de machten der duisternis onmiskenbaar een rol spelen (blz. 11), maar ik zou de stelling aandurven dat data Bijbels gezien juist heel normaal zijn (1 Petr. 5:8, Openb. 12:12) **. Het lijkt me sowieso een gemiste kans dat er geen theologische bijdrage in de bundel is opgenomen. Dit alles neemt niet weg dat het boek een bruikbaar instrument is voor de voortdurende reflectie op het denken over moderne media in de biblebelt.

Boekgegevens

Biblebelt online. Bevindelijk gereformeerden en nieuwe media, Anneke Pons (red.); uitg. Labarum, Apeldoorn, 2014; ISBN 978 94 6278 031 6; 276 blz.; € 14,95.

** CORRECTIES EN AANVULLINGEN

In de recensie van ”Biblebelt online” (10-1) is een zin onjuist weergegeven. Correct is: „Het mag sociologisch gezien dan extreem zijn om de digitale revolutie te zien in het licht van de eindtijd, waarin de machten der duisternis onmiskenbaar een rol spelen, maar ik zou de stelling aandurven dat dat Bijbels gezien juist heel normaal is.”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen