In de ban en vogelvrij

Arts en onderzoeker dr. Kees van Vliet herinnert het zich nog als de dag van gisteren. Hoe zijn opdracht voor studenten een abrupt einde maakte aan zijn docentschap én aan zijn vriendschap met de universitair docent die hem begeleidde bij zijn onderwijstaak tijdens zijn promotieonderzoek. "Ik was bang dat ik mijn promotieplaats ook nog zou kwijtraken."

De lesstof voor het curriculum was behandeld. Van Vliet wilde studenten nog net voor het tentamen een extra opdracht geven.

"Ze zouden gaan napluizen welke verklaring leerboeken geven voor het ontstaan van celonderdelen, en welke verklaring zou volgen uit het geloof in een schepping. Vervolgens zouden ze argumenten voor en tegen afwegen. Daarmee zouden ze de hele tentamenstof nog eens doornemen en bovendien snuffelen aan filosofische vragen achter de wetenschap." Van Vliet mailde de opdracht ook aan zijn begeleider.

De maandag daarna kijken de studenten verwonderd op als Van Vliet meldt dat de opdracht niet doorgaat. "Ze hadden er juist zo'n zin in. Ik durfde het echter niet meer aan."

Voor zijn promotie had het voorval geen nadelige gevolgen. "De hoogleraar, die tevens mijn promotor was, repte er met geen enkel woord over. Dat verwondert mij, want de universitair docent was juist heel open en zal het hem zeker hebben verteld."

Door deze gebeurtenis beseft Van Vliet pas hoe gevoelig kritiek op het evolutiemodel in wetenschappelijke kringen ligt. "Het is een non-issue. Maar er komt een omslag. Intelligent Design is in de VS bezig met een opvallende opmars. Het 'IJzeren Gordijn' gaat vallen, daarvan ben ik overtuigd."

Gevaarlijk

Ook promovendus Arij van Buuren kan het zich niet veroorloven om in het openbaar met het scheppingsgeloof geassocieerd te worden. "Ik weet dat ik in grote problemen kom als ik me in het openbaar uitspreek voor het creationisme. Ik ben gedwongen om mijn overtuigingen met grote omzichtigheid te uiten."

Hij heeft in drs. Tom Zoutewelle van de stichting Creaton -die overigens ook Van Vliet en de geoloog dr. Johan de Graaff persoonlijk kent- een lichtend voorbeeld. Zoutewelle kon jaren terug zijn doctorstitel niet halen omdat zijn creationistische overtuiging alom bekend was.

"Ik polste dr. Henk Visscher, mijn toenmalige hoogleraar paleobotanie", vertelt de geoloog en bioloog uit Doorn. "Hij wilde echter niet meewerken aan een promotie waaraan een creationistisch luchtje hing. De financiering zou een kansloze zaak zijn geworden."

Van Buuren balanceert wel eens op het randje ontdekt te worden. "Op een keer was ik op bezoek bij een hoogleraar in Duitsland met wie ik graag wilde samenwerken. Hij zag een ichthusteken afgebeeld in mijn agenda. Prompt stelde hij de vraag: Jij bent toch niet een van dÝé idioten? Hij beet me toe dat zijn faculteit daar niet van gediend is."

Verdeeld

Met het Bijbelse scheppingsgeloof wordt openlijk de spot gedreven in wetenschappelijke kring, merkt Van Buuren. Bij de kamer van zijn promotor hangen enkele cartoons die iets te maken hebben met zijn vakgebied. Een ervan drijft de spot met de creationistische visie. "Dat is jammer en vervelend."

Van Vliet merkt op dat wetenschappers zich niet zonder reden ergeren aan het creationisme. "De eerste reactie is vaak: welk creationisme? Dat tekent de verdeeldheid. De wetenschap kent daarentegen een vastomlijnde set aannames."

Die vooringenomenheid schrikt Van Buuren niet af. "Ik zie grote mogelijkheden en uitdagingen liggen om een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van het creationistische model. Er zijn slechts weinig christenen die dezelfde vakkennis hebben als ik. Ik zie het als een deel van mijn roeping mijn collega's te laten zien dat een christen wetenschap van hoge kwaliteit kan bedrijven en toch creationist kan blijven."

Verdacht

Voor de carrière van De Graaff zou het beter zijn geweest om pas nadat hij hoogleraar zou zijn openlijk voor zijn creationistische overtuiging uit te komen. "Dan had ik een zekere onschendbaarheid gehad", is zijn stellige overtuiging. "Omdat ik al meerdere malen met mijn opvatting naar buiten ben getreden, zit die promotie er naar de mens gesproken niet meer in."

Na een lezing voor creationisten, kreeg De Graaff zeer kritische en heftige reacties over zich heen. "De kans dat ik op dat gevoelige onderwerp ooit een project binnenhaal, is nihil. Ik ben vanaf nu verdacht."

De promotie van de geoloog gaf geen problemen. "Wel deden collega-promovendi schamper over mijn geloof. Net zoals iedere christen dat op de werkvloer ervaart. Maar dat was niet specifiek op mijn functioneren als wetenschapper gericht."

Daarna een baan vinden, was lastiger. "Bij sollicitaties in de VS bleek dat zelfs christelijke universiteiten niet willen dat je persoonlijk de mogelijkheid van een jonge aarde openhoudt, ook al onderwijs je dat niet. Je krijgt dan op zijn hoogst een tijdelijk contract. Je moet dus gewoon je mond houden totdat je een vaste aanstelling hebt."

Overigens zullen collega-wetenschappers nooit zeggen dat een christen om zijn overtuiging niet in vaste dienst wordt genomen. "Ze vertragen gewoon projectvoorstellen door ze niet op de agenda te zetten, of de documenten raken zogenaamd kwijt. Dan kun je niet meer publiceren en ben je wetenschappelijk uitgeteld. Dat heb ik zelf ook meegemaakt", verklaart De Graaff.

Schizofreen

Van Buuren signaleert dat de evolutietheorie de afgelopen 150 jaar volledig verweven is geraakt met de wetenschap. "Dat paradigma valt echt niet zomaar om, ook al zitten er duidelijk gaten in. Ik moet daarom erg voorzichtig zijn met wat ik zeg. En dat voelt soms wat schizofreen."

Ook De Graaff worstelt daarmee. "Volgens mijn predikant kan ik me nog het beste als fel atheïst voordoen en dan zeggen dat ik nog met een paar vraagjes zit voor wat betreft evolutie."

Van Vliet ervaart het dagelijks werken met atheïstische denk¡modellen als een zware last. "Het doet mijn persoon geen goed. En een discussie erover is niet mogelijk. Publiek moet ik mijn mond erover houden, anders betekent dat het einde van mijn wetenschappelijke carrière."

Kees van Vliet, Arij van Buuren en Johan de Graaff heten in werkelijkheid anders.

Academische vrijheid sluit creationist buiten

Op een universiteit staat academische vrijheid hoog in het vaandel. In naam althans. De werkelijkheid blijkt anders. Alles mag geroepen worden, zolang gevestigde denkbeelden maar met rust gelaten worden.

In de documentaire "Expelled" -wat uitgestoten of genegeerd betekent- vertellen vijf Amerikaanse wetenschappers over hun aanvaring met darwinisten, die er nauwlettend op toezien dat Intelligent Design op de universiteit buiten beeld blijft: "God mag geen voet tussen de deur krijgen."

Een van hen is Michael Egnor, hoogleraar neurochirurgie aan de State University of New York. Hij haalde zich de woede van zijn collega's op de hals, toen hij stelde dat de evolutietheorie niet relevant is voor een studie geneeskunde. "Darwinisten waren er snel bij om deze nieuwe behandelingsmethode uit te roeien."

Een online-smaadcampagne volgde en darwinisten probeerden zijn universiteit te dwingen hem te ontslaan. "Ik was geschokt door het geniepige en laaghartige van hun reactie", aldus Egnor.

De Engelstalige video maakt duidelijk dat de wetenschappelijke wereld parallellen vertoont met het leven achter het IJzeren Gordijn. Het evolutionistische standpunt doortrekt de wetenschap als een zuurdesem en de academische vrijheid wordt beknot.

Mistige kamer

Achter het intellectuele IJzeren Gordijn betrekken onder meer felle atheïsten de wacht over de 'academische vrijheid'. Het gaat om wetenschapshistorici als William Provine en Michael Shermer, de evolutiebioloog Richard Dawkins en de bioloog Paul Myers.

Myers vindt het veronderstellen van een intelligente ontwerper hetzelfde als "geloof in sprookjes, dwergjes en engeltjes. Het brengt creationisme terug in de klas."

Shermer meent dat Intelligent Design al voor driekwart op weg is naar volslagen onzin. "Het is onbewezen." Dawkins ziet echter overweldigend bewijs voor evolutie. "Het is een feit."

Dr. David Berlinski, een agnost, stelt daarentegen dat boven aan de "ladder van geloofwaardigheid" wiskunde en natuurkunde staan; de evolutietheorie bungelt ergens onderaan. "Zou de theorie correct k·nnen zijn? Die vraag moeten we eerst stellen. Niets in deze theorie is afdoende bewezen. Het is als een mistige kamer vol rook."

Intelligent Design

"Een onderzoeker die uitgaat van Intelligent Design (ID) trekt uit wetenschappelijk onderzoek de conclusie dat een intelligente ontwerper de meest waarschijnlijke verklaring geeft voor het waargenomen verschijnsel. En die 'designer' hoeft niet noodzakelijkerwijs God te zijn."

Dr. Paul Nelson van de Bibleschool in Los Angeles onderscheidt ID van het creationisme. "Creationisten redeneren vanuit de Bijbel: Ze proberen wetenschappelijke feiten daarmee in overeenstemming te brengen."

ID kreeg in 1985 een impuls met de publicatie van het boek "Evolution: A Theory in Crisis" van de Australische biochemicus dr. Michael Denton. Sindsdien is de beweging -met name in de VS- met een opvallende opmars bezig.

Aanhangers van ID zien aanwijzingen voor een intelligent ontwerp, die de evolutietheorie in hun ogen niet kan verklaren. Ze stellen dat levende systemen niet-reduceerbare complexe eigenschappen hebben -zoals bijvoorbeeld het oog- en concluderen daaruit dergelijke onderdelen van het leven ontworpen moeten zijn.

Het is frappant dat seculiere wetenschappers ID desondanks zonder commentaar op één hoop vegen met religie en creationisme. De scheikundige Peter Atkins bijvoorbeeld meent: "Het is religie (en daarmee geen wetenschap, BvdD). Het is fantasie."

Volgens Myers is religie iets voor het weekend. "Iets voor dwaze, misleide personen", aldus Dawkins. Daarmee is de toon gezet. Zolang het darwinisme niet ter discussie wordt gesteld, is er sprake van academische vrijheid.

Serieuze tegenwerking

Als wetenschappers zaken beweren die niet toetsbaar zijn, kunnen ze daarop afgerekend worden, betoogt dr. Jan van Hooff, emeritus hoogleraar ethologie en socio-ecologie. "Het is logisch dat ze dan op hun vingers getikt worden. Ze moeten dan bedacht zijn op afkeurende kritiek, serieuze tegenwerking en een negatieve beoordeling."

Daarmee wil het lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) niet suggereren dat zo iemand dwarsgezeten wordt. "Dat is natuurlijk niet het geval en zou ook ontoelaatbaar zijn."

Een creationistisch of Intelligent Designstandpunt beïnvloedt zeker iemands wetenschappelijk imago, stelt de hoogleraar. "Je zult dan niet gemakkelijk verkozen worden voor bepaalde wetenschappelijke functies. Zo iemand kan natuurlijk een uitstekende onderzoeker of dokter zijn. We kennen gelukkig geen "Berufsverbote"."

Volgens Van Hooff smokkelt ID de hand van God als factor binnen in de natuurwetenschappen. "Het is een verfijnde vorm van creationisme."

Intelligent Design (ID) biedt geen soelaas als verklaring voor de waargenomen natuurverschijnselen, betoogt De hoogleraar. "Het verklaart niets, het is een bewering die ontoetsbare bovennatuurlijke zaken binnensmokkelt in het wetenschappelijke kader, waar het gaat om aantoonbaarheid en meetbaarheid."

Zonder de verklarende kracht van de evolutietheorie blijft er weinig over van de biologische wetenschap, meent Van Hooff. Met instemming citeert hij de Amerikaanse evolutiebioloog Theodore Dobzhansky: "Niets in de biologie heeft zin zonder de evolutietheorie."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen