Luyendijks Bergrede: Schaal en moraal gaan niet samen

„Zat het hier op zondagen ook maar zo vol”, verzucht een vaste bezoekster, kort voordat Luyendijk in de Amersfoortse Bergkerk (PKN) aan zijn ”Bergrede” begint.

Overal zitten mensen. Op de grond naast het spreekgestoelte. Op de trap naar het orgel. Zelfs op de avondmaalstafel.

„Geeft niks”, zegt ds. Van Baardwijk tegen een jongen, die schrikt als de predikant hem wijst op de gebruikelijke functie van de tafel.

Ieder jaar nodigt de Bergkerk een opiniemaker uit om in een lezing te reflecteren op de Bergrede uit Mattheüs. Paul Schnabel deed het al eens, evenals Jan Terlouw en de Rotterdamse ds. H. Visser.

Gisteravond dus Luyendijk, die vorig jaar 306.866 exemplaren verkocht van ”Dit kan niet waar zijn”, het boek waarin de antropoloog een onthutsend beeld schetst van het Britse bankwezen.

„Hoe krijgen we de moraal terug”, luidt de vraag die Luyendijk –volgens de aankondiging– behandelen zal. Wie voor een antwoord kwam, ging wellicht teleurgesteld naar huis. Pasklare antwoorden heeft Luyendijk niet. Daar ligt niet zijn kracht. „Ik ben de arts die de diagnose stelt. Ik ben niet zo van de behandeling.”

In een gloedvol betoog stelt Luyendijk nogmaals die diagnose. De bankiers die hij in Londen sprak handelen amoreel. Niet omdat het slechte, immorele mensen zijn, maar omdat ze op het werk hun geweten volledig laten begrenzen door de wet. Die wet vormt het kader voor hun ethisch handelen, waardoor álles is geoorloofd wat niet is verboden.

Ook onder christelijke bankiers zag Luyendijk dat. „In de Bijbel staat dat een mens niet God kan dienen én de mammon. Nou, de christenen die ik sprak toonden me dat dit prima kan. Op het werk gelden nu eenmaal andere regels. Daar is het: pak iemand, voordat de concurrent dat doet”

Pas ná zijn boek zag Luyendijk dat wat hij beschreef niet is voorbehouden aan het Britse bankwezen, maar gangbaar is bij veel meer organisaties. „Heel gek was dat. Terwijl Nederlandse bankiers susten dat wat ik schreef weliswaar in Londen gebeurt, maar niet bij ons, zeiden lezers: „Joris, dit is precies wat er ook bij ons speelt!” Het amorele gedrag van bankiers zie je terug bij alle grote bedrijven, maar ook op universiteiten en in ziekenhuizen.”

Overal is schaalvergroting leidend geworden, zegt hij. „De mensen bovenin denken alleen nog in cijfers en targets die anderen moeten halen. Principes zijn vervangen door regels.”

Juist die schaalvergroting maakt de Bergrede volgens Luyendijk –zelf niet gelovig– in de huidige tijd zo moeilijk toepasbaar. „Kern ervan is anderen te behandelen zoals je zelf behandeld wil worden. Maar in de Bijbelse tijd was de handel veel persoonlijker. De verkoper kende zijn klant. In deze tijd, waarin een jurist bij een bank nog slechts betrokken is bij één klein onderdeel van een complex financieel product waaraan nog veertig anderen werken, is dat zo veel diffuser.”

Tegelijk is de Bergrede volgens de schrijver actueler dan ooit. „Duidelijk is immers dat het zónder moraal niet werkt.”

Een aanzet voor een oplossing gaf Luyendijk wel. „Als met onze wetten en bedrijfsstructuren de discussie over moraal en ethiek nu compleet terzijdeschuiven, moeten we dus betere wetten en structuren bedenken.”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen