Smijtegelt draagt aanduiding „vader” terecht

Het is dit jaar 350 jaar geleden dat „vader” Smijtegelt (1665-1739) werd geboren. Zaterdag had in de historische Oostkerk in Middelburg –waarin hij vaak preekte– een congres plaats over hem en zijn werk. Het congres was georganiseerd door de Stichting Studie der Nadere Reformatie (SSNR) in samenwerking met de Zeeuwse stichting StoKosmos.

Ds. Meeuse, predikant van de gereformeerde gemeente in Goes, schetste het leven van ds. Smijtegelt tot aan diens predikantschap in Middelburg. In zijn ‘portret’ schilderde ds. Meeuse de oudvader met karakteriseringen zoals bevoorrecht, beminnelijk, begaafd, bemoedigend, bestraffend en bezonnen.

Dr. S. D. Post, die een levensbeschrijving over Smijtegelt schreef, behandelde het tijdvak van Smijtegelts intrede in Middelburg tot aan zijn dood in 1739. Het was de tijd van de strijd tussen voetianen en coccejanen en tussen prinsgezinden en staatgezinden. Omdat kerk en overheid in Zeeland nauw verweven waren, waren kerkelijke conflicten ook altijd politieke conflicten en omgekeerd. Ds. Smijtegelt zat hier middenin en hij was er ook onderdeel van, zo bleek uit Posts lezing.

Tussen Smijtegelt en Middelburg bestond een onlosmakelijke band, zei A. J. van der Maas, lid van Gedeputeerde Staten van Zeeland. Volgens Van der Maas –die zelf tijdens leesdiensten veel preken van Smijtegelt beluisterde– kunnen politici veel van de predikant leren. „De belangrijkste les van Smijtegelt voor politici is dat welvaart niet leidt tot welzijn. Omdat het bij hem ging om de echte duurzaamheid, bezag hij het leven vanuit eeuwigheidsperspectief.”

Israël

In zijn lezing ”Smijtegelt en Israël” wierp dr. M. van Campen de vraag op of Smijtegelt ook een visie had op de rol van Israël in de eindtijd. Volgens de hervormde emeritus predikant ontbreken bij Smijtegelt de thema’s ”Israël” en ”de bekering der Joden” als apart onderdelen. Hiermee wijkt de predikant af van sommige vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie. Smijtegelt onderhield ook geen persoonlijke contacten met de Middelburgse Joden.

Hoewel Smijtegelt alle Bijbelteksten over Jeruzalem vergeestelijkte en zelfs denigrerend sprak over typisch Joodse Bijbeluitleg („Joodse grollen”), had hij toch oog voor de bijzondere rol van Israël in de geschiedenis. Dr. Van Campen vond deze visie in Smijtegelts uitleg over de catechismusvragen naar aanleiding van de bede ”Uw Koninkrijk kome”. Dan sprak Smijtegelt over een bloeitijd die samengaat met een toekomstige bekering van het Joodse volk.

Dr. Van Campen: „Smijtegelt is er een voorbeeld van dat de aandacht voor het persoonlijke, bevindelijke geloofsleven niet per se ten koste gaat van het zicht op de bredere contouren van het komende Koninkrijk van God.”

SGP-Tweede Kamerlid dr. R. Bisschop ging in op Smijtegelts visie op de overheid. Uit zijn lezing bleek dat Smijtegelt soms verrassende en originele inzichten had over de rol van de overheid. Volgens Bisschop bezag Smijtegelt de verhouding tussen regenten en onderdanen in termen van een contract, een overeenkomst van wederzijdse rechten en verplichtingen. Smijtegelt stelde zelfs dat de overheid het zwaard krijgt van zowel God als het volk. Daarmee onderstreepte hij de wederzijdse verantwoordelijkheden, aldus Bisschop.

In Zeeland, waar de Dordtse Kerkorde nooit werd ingevoerd, had de overheid veel invloed op de kerk. Als het om protestantse overheden ging, was Smijtegelt daar niet op tegen. Bisschop wees op de onafhankelijke positiekeuze van Smijtegelt, bijvoorbeeld in de conflicten tussen oranjegezinden en staatgezinden. Mede omdat de predikant de wandaden van de regenten ongezouten bekritiseerde, was hij geliefd bij het volk.

Emeritus hoogleraar prof. dr. W. Verboom, die de catechismuspreken van Smijtegelt had bestudeerd, typeerde hem als „een pastorale prediker die de catechismus uitlegde in toegankelijke taal voor het gewone volk.” Volgens dr. Verboom beantwoordde hij volledig aan het profiel van een prediker dat het bevestigingsformulier voor predikanten schetst.

Uit Smijtegelts catechismuspreken rijst volgens de inleider het beeld van een pastorale predikant die zijn schapen goed kent en weet heeft van al hun levensomstandigheden. Prof. Verboom gaf vele voorbeelden van Smijtegelts „pastorale hart.” Hoewel hij onderscheidend sprak –in drie categorieën: onbekeerden, bekommerden en verzekerden–, dreef hij, als onderherder, de hoorders altijd naar de grote Herder. Prof. Verboom noemde het terecht dat ds. Bernardus Smijtegelt nog altijd als „vader Smijtegelt” wordt aangeduid.

Tijdens het congres werd deel 2 van de serie ”Trek mij” gepresenteerd. W. B. Kranendonk overhandigde de bundel met hertaalde preken aan ds. J. Westerink, voorzitter van het Smijtegeltfonds.

Predikant keerde zich tegen slavernij

Historicus dr. W. van den Broeke uit Middelburg hield tijdens het congres over Smijtegelt een lezing over ”Smijtegelt en de slavernij”. Volgens hem is er voldoende bewijs dat Smijtegelt –in tegenstelling tot het merendeel van zijn tijdgenoten en collega-predikanten– de slavenhandel en de slavernij verwierp. Zo ging hij niet mee in de uitleg van de zogenoemde „Chamvervloeking.” En vooral in zijn catechismusuitleg over het verbod op stelen wees hij de slavenhandel als het „stelen van mensen” af.

Uitvoerig ging dr. Van den Broeke in op het verwijt dat de Middelburgse predikant zijn aandelen in de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) en West-Indische Compagnie (WIC) nooit heeft opgegeven. De historicus wees erop hoe de slavenhandel met Middelburgse koopvaardijschepen werd onttrokken aan het oog van de Middelburgse bevolking. Het transport tussen Afrika en Amerika werd georganiseerd door de Middelburgsche Commercie Compagnie (MCC). Schepen van de MCC verlieten de Zeeuwse havens als normale handelsschepen. Pas gedurende de reis naar West-Afrika werden ze tot slavenschepen omgebouwd, om op de terugweg opnieuw te worden getransformeerd tot reguliere commercieschepen. Vele Middelburgers –en ook ds. Smijtegelt– bleven daardoor onwetend van de slavenhandel door de MCC. Volgens dr. Van den Broeke is dit een waarschijnlijke verklaring waarom Smijtegelt in zijn preken niet expliciet waarschuwde tegen de slavenhandel.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen