Historikerstreit lijkt op te laaien

Ernst Nolte baarde in de jaren tachtig het nodige opzien toen hij de holocaust presenteerde als een kopie van Stalins moord op miljoenen Sovjetburgers. De klassenmoord had de weg gebaand voor de rassenmoord. Nolte stelde zelfs dat Hitler met enige rechtvaardiging het Jodendom als tegenstander in de oorlog kon beschouwen.

Zijn these riep enorm verzet op: door de miljoenenvoudige moord in verband te brengen en te vergelijken met andere massamoorden in de geschiedenis zou hij de shoah willen relativeren, zelfs willen verontschuldigen.

Een heftige discussie volgde over de historische uniciteit van de moord op de Joden door de nazi's. Duitsland leek in twee onverzoenlijke kampen verdeeld, met aan de ene kant een offensief van relativeerders en aan de andere kant een front van de ware behoeders van de belastende historische erfenis. Nolte verloor de strijd van Jürgen Habermas, Hans-Ulrich Wehler en vele anderen en is intussen geschiedenis, maar hij bleef publiceren en provocerende uitspraken doen.

De jongste rel ontstond toen deze maand de nationaal-conservatieve Deutschland-Stiftung haar Konrad Adenauer-prijs toekende aan Nolte voor zijn "uitmuntende geschiedkundig-filosofische levenswerk." Bij die gelegenheid bracht Nolte al zijn ideeën nog eens naar voren. "We moeten afstand nemen van de voorstelling dat het tegenovergestelde van wat de nationaal-socialisten wilden altijd goed en juist is." Hij voegde eraan toe dat het nazisme "de sterkste van alle reacties was op het bolsjewisme, een beweging met grote Joodse steun." "Hitler kan rationele redenen hebben gehad om de Joden aan te vallen."

Opschudding veroorzaakte vooral het feit dat een andere prominent historicus, Horst Möller, de lofrede bij de prijsuitreiking uitsprak. Möller is sinds 1992 directeur van het gerenommeerde IfZ, het grootste buitenuniversitaire onderzoekscentrum in Duitsland. Het instituut werd na de oorlog opgericht om het nazi-verleden te bestuderen en wordt gefinancierd door de bondsregering en de deelstaten.

In zijn toespraak zei Möller dat hij het weliswaar niet eens was met alle ideeën van Nolte, maar hij prees diens hoogstaande werk. Möller verdedigde Noltes recht op een afwijkend standpunt. Schampere woorden had Möller over voor alle "hatelijke" pogingen van de politiek correcte meerderheid die het voeren van een open debat in Duitsland wil tegenwerken.

Reputatie

De reactie die volgde was heftig. Een groep voormalige medewerkers van het IfZ, onder wie de bekende historicus Hans Mommsen, keurde in een open brief Möllers optreden af. De scherpste kritiek komt van de Berlijnse historicus Heinrich Winkler, een van de leden van de wetenschappelijke raad van het instituut in München. Winkler eiste in Die Zeit dat Möller zijn positie als IfZ-directeur opgeeft, omdat hij met zijn openlijke hulde aan het adres van Nolte het aanzien van zijn functie omlaag heeft gehaald. Möller zou, aldus Winkler, met zijn lofrede de onterechte indruk hebben versterkt dat het instituut is verworden tot een "rechtsradicaal strijdinstituut."

Winkler had Möller dringend geadviseerd af te zien van de lofrede, maar Möller was niet voor rede vatbaar. Volgens hem wordt er een campagne gevoerd om "iemand monddood te maken die ongemakkelijke standpunten inneemt." Inderdaad heeft Möller een boek met de titel "De rode holocaust" uitgegeven en verscheidene keren harde kritiek uitgeoefend op de Hamburgse tentoonstelling over de misdaden van de Wehrmacht.

Normaliteit

Is een nieuwe Historikerstreit in aantocht? Of gaat het slechts om een academische storm in een glas water, waarbij de oude standpunten nog eens te berde worden gebracht? Of doet de "political correctness" zich ook in Duitsland meer gelden?

Historici die Möller verdedigen hekelen het politiek correct denken van de politici. "Die kijken over hun schouder en spreken pas als zeker is dat het gezegde de meerderheid behaagt en vanuit sociaal-hygiënisch standpunt onbedenkelijk is", schreef Gerhard Besier, de Heidelberger kerkhistoricus, die eveneens lid is van de wetenschappelijke raad van het IfZ. "Door zulke zelfcensuur onder dwang van sancties berooft het vak zichzelf van haar aca demische vrijheid."

Volgens The International Herald Tribune is er "in Frankrijk en Duitsland een conservatieve reactie op wat de Fransen noemen "Engels links". Het zou "Engels links" erom te doen zijn de intellectuelen een politiek correct juk op te leggen. De Amerikaanse krant constateert een ontwaken van intellectueel rechts dat voorkomt uit de "intellectuele tirannie" van links.

Vijftien jaar na dato worden precies dezelfde barricaden betrokken als bij de Historikerstreit. "Of het nu om het Walser/Bubis-debat gaat, om het holocaustgedenkteken of de Klemperer-dagboeken: als het om dit tijdperk in de geschiedenis gaat, is er geen Duitse normaliteit", schreef Der Spiegel over het schandaal. Het nazi-verleden is ingebrand in de Duitse identiteit.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen