In debat over de banvloek op Spinoza

In debatcentrum de Rode Hoed buigt een scala aan deskundigen zich zondag over „de casus Spinoza.” Zij zullen de historische achtergronden, rechtmatigheid en morele implicaties van de ban die over hem werd uitgesproken onder de loep nemen – én de mogelijkheid deze op te heffen. Tot de deelnemers behoort ”chacham” (ongeveer: opperrabbijn) Pinchas Toledano van de Portugees-Israëlietische Gemeente in Amsterdam.

Een van de initiatiefnemers van het symposium is Ronit Palache (1984), van Joodse komaf en hoofd publiciteit bij uitgeverij Prometheus/Bert Bakker. Vier jaar geleden stuurde zij een brief aan het bestuur van de Portugees-Israëlietische Gemeente met de vraag of de ”cherem” (banvloek) die nu 359 jaar geleden over Spinoza werd uitgesproken, opgeheven kon worden. Dat gebeurde niet, zo valt te lezen op de website van het Nieuw Israëlietisch Weekblad (NIW), „sterker nog: ze kreeg geen officieel antwoord.” Het leidde wel tot het symposium in de Rode Hoed.

Spinoza staat te boek als een van de bekendste Nederlandse filosofen van het rationalisme. Al op 23-jarige leeftijd, op 27 juli 1656, verstootte de Sefardisch Joodse gemeente in Amsterdam hem evenwel om „de afschuwelijke ketterijen die hij deed en leerde en de ijselijke werken die hij wrocht.” „Jood van geboorte, later een afvallige en uiteindelijk een atheïst”, oordeelde de „filosoof van Rotterdam” Pierre Bayle (1647-1706) over Spinoza.

Gevoelig

Moet de banvloek inderdaad worden opgeheven? Het gaat hier om een „gevoelige kwestie”, zei opperrabbijn Binyomin Jacobs gisteravond desgevraagd. Het mooiste voor de media zou natuurlijk zijn als ik zou zeggen: Hef die vloek maar op. Ik zou stijgen in populariteit. Maar aan zo’n standpunt kleeft een groot nadeel.”

Jacobs wijst op de film ”Spinoza, een vrije denker” van Robin Lutz, die sinds september in Nederlandse bioscopen draait. „In de beginfase ben ik daarbij betrokken geweest. Wat mij toen in elk geval duidelijk werd, is dat er nooit een rabbinále banvloek is uitgesproken. De vloek werd uitgesproken door het bestuur van de Sefardische, Portugees-Joodse gemeente. En het is niet eens zeker waarover deze precies ging. Was het een godsdienstige kwestie? Of was er sprake van een diepgaande vete, over iets anders?”

Hoe dan ook, áls de banvloek al opgeheven kan worden, is het aan de opvolgers van het toenmalige bestuur om dat te doen, meent Jacobs, die zelf de Asjkenazische tak van het Nederlandse Jodendom vertegenwoordigt. ‘Opperrabbijn’ Pinchas Toledano wil tot en met zondag echter geen uitspraken doen over wat hij tijdens het symposium gaat zeggen, aldus dagblad Het Parool deze week. „Bij eerdere pogingen –onder andere op verzoek van oud-premier David Ben-Gurion– wees het rabbinaat van de Portugees-Joodse gemeente verzoeken steevast af.”

Opperrabbijn Jacobs vraagt zich wel af of het verstandig is om de banvloek op te heffen – als dat mogelijk zou blijken. „Spinoza had opvattingen die Joden, maar zeker ook christenen en moslims, duidelijk verwerpen. Hij zei eigenlijk: God heeft de wereld weliswaar geschapen, maar heeft er sindsdien niets meer mee te maken. Niet dat dit wil zeggen dat ík daarom een banvloek over hem zou hebben uitgesproken – ik ben niet zo banvloekerig. Ik ben van mening dat ieder mens mag denken en filosoferen wat hij wil, ook Spinoza. Maar als ik nu zou zeggen: Hef die vloek maar op, dan zou dat vertaald kunnen worden als dat ik zeg: Spinoza had vanuit religieus oogpunt gelijk. En dat is niet zo. Hij was een groot filosoof, maar in godsdienstig opzicht verwijderde hij zich ver van het Joodse en christelijke denken.”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen