Boek over kerk tijdens oorlog „geen aanklacht”

Toch vormt Banks magnum opus „geen aanklacht” tegen de kerk, zei ds. Van den Heuvel (1932) gistermiddag tijdens de „feestelijke presentatie” ervan bij uitgeverij Balans, aan de Amsterdamse Keizersgracht. „Eerbiedig schrijft Jan Bank over de duizenden –mannelijke en vrouwelijke– martelaren, die hun leven gaven in het verzet. Hij toont echter ook begrip voor de zorgen van de kerkelijke leiders: zouden zij door actie te ondernemen de situatie niet nog erger maken?”

Het boek riep inmiddels heel wat –verdedigende– reacties op, onder meer in dagblad Trouw. Ds. Van den Heuvel („De Duitse verzetstheoloog Martin Niemöller heb ik goed gekend”): „In veel reacties klinkt trots door op het kerkelijk verzet.” Dat mag ook, wat hem betreft. „Martelaren zijn de ware leraren van de kerk.” Maar de andere kant is er ook: lang niet altijd speelde de kerk tijdens de bezettingsjaren een fraaie rol en zeker niet elk kerklid zat in het verzet. „De vraag is: willen we die erfenis aanvaarden? Of wensen wij de notaris te laten weten dat we deze erfenis niet willen?”

Banks boek „komt hard aan”, aldus de theoloog, die jarenlang werkzaam was bij de Wereldraad van Kerken. „Maar roept ook vragen op voor nu. Wat doen we, bij de aanblik van vluchtelingenkampen, bootjes met vluchtelingen, als we horen van kindermisbruik? Zijn wij deel van het verzet, deel van de oorzaak, of behoren wij tot de wegkijkers?”

Kennis en inzicht

Prof. dr. Hans Blom, oud-directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD), riep de ontstaansgeschiedenis van het overzichtswerk ”God in de oorlog” in herinnering. Dat is voortgekomen uit het „transnationale” onderzoeksprogramma ”The Impact of National Socialist and Fascist Occupations in Europe” (INSFO), dat hiervoor indertijd 1 miljoen gulden subsidie ontving van de European Science Foundation.

Blom: „Wij wilden kennis en inzicht verkrijgen van de bezetting in Europa, deze zo goed mogelijk reconstrueren, in een programma van Europese allure. Uiteindelijk zijn daar zes boeken uit voortgekomen. Vandaag wordt het laatste gepresenteerd – elf jaar na het aflopen van de subsidie in 2004 dus.”

Wat deed Banks boek hem? Blom wierp hier dezelfde vraag op als tijdens de promotieplechtigheid van E. G. Bosma aan de VU in Amsterdam. Die promoveerde op 30 april op de houding die ”bevindelijk gereformeerden” innamen ten opzichte van het nationaalsocialisme. Blom: „Als je ervan uitgaat dat geloof iets is wat je leidt, je drijft, hoe komt het dan dat je zo’n gigantische spreiding in het gedrag van instituties en individuen ziet? Iemand als Coen Hilbrink laat zien hoe individuele leden van de knokploeg gedreven werden door hun geloof. Maar kijk je naar het geheel van de kerken, kerkleden, dan tref je zeer uiteenlopende houdingen aan, waaronder veel grijs – al ben ik wat minder gelukkig met die term. Op groepsniveau blijken kerk en geloof dus veel minder verklaringskracht te hebben. Wat mij betreft, proberen we de komende tijd met z’n allen antwoord te vinden op het volgende raadsel: Hoe verklaart geloof –van welke aard dan ook– het optreden van mensen?”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen