Heruitgave Van Lodensteins 'Uyt-spanningen'

Strengholt, destijds verbonden aan de VU, fungeerde als voorzitter van de genoemde werkgroep, bestaande uit en aantal docenten Nederlands van verschillende reformatorische colleges in den lande. De groep collega's heeft de werkzaamheden in zijn geest willen voortzetten. Perioden van intensief werken werden evenwel afgewisseld door vele maanden waarin andere bezigheden de spaarzame vrije tijd van deze mensen opslokte.

Uit- en inspanning...
Betekende de 'uitspanning' (wij zouden nu zeggen: ontspanning, vrije tijdsbesteding) van ds. Jodocus van Lodenstein jaren van inspanning voor de werkgroep, uiteindelijk kon dan toch het product van vele avonden vergaderen met gepaste trots aan letterlievend Nederland gepresenteerd worden. Een presentatie in Van Lodensteins Utrechtse woning Het Park zat er niet in. Dat pand is helaas afgebroken. Maar de aula van het Van Lodenstein college in Amersfoort vormde toch een prima alternatief. En zo lag daar, als toonbeeld van het vakmanschap van uitgeverij De Banier, in nauwe samenwerking met drukkerij Van der Perk in Nieuw-Lekkerland, de fraaie herdruk van de zeer bekende dichtbundel van deze dichtende predikant, een representant van de Nadere Reformatie.^^* Gelukkig is de Stichting Neerlandistiek van de Vrije Universiteit bereid gevonden de uitgave mede mogelijk te maken. Tijdens de bijeenkomst werden niet alleen enkele liederen uit de bundel ten gehore gebracht, de vele aanwezigen konden ook luisteren naar een uiterst boeiende lezing van prof. dr. A. de Reuver, die als het ware door het werk van deze dichter 'gekropen' moet zijn. 3)

Van Lodenstein als dichter
Zoals hierboven staat, betekende het dichten een vorm van ontspanning voor de Utrechtse predikant Jodocus van Lodenstein (1620-1677). Ds. Van Lodenstein beheerste het 'métier' uitstekend. Hij schreef ook regelmatig op zondag, na de diensten. Dat resulteerde in ruim 131 liederen, punt- en andere gedichten, over de natuur, voor familie en vrienden, zijn reizen, maar toch vooral over het godsdienstig leven. We zien de dichter als het ware in het hart. Dat stond open voor velen, want hij waarschuwde, bemoedigde, vertroostte. Enkele van zijn verzen werden zeer bekend en verkregen een plaatsje in verzamelbundels, zoals de volgende twee strofen uit lied 123, Eensaemheyd met God:

Hemelsch Ooge! wilt gy dogen
Dat ick u com spreken aan?
Laat dan alle / / Schepsels vallen
Uyt mijn hert / en buyten staan.
O! Heylig eensaam! met Godt gemeensaam
Altijd eenig om-te-gaan/
Altijd eenig om-te-gaan.

Met U leev'ick/ Met U sweev'ick
Jesu door het goed' en quaed:
Met U sterf ick/ Met U erf ick
Dat by u te wagten staet.
O Salig eensaem! Met Godt gemeensaem!
Daer mijn Jesus met my gaet.
Daer mijn Jesus met my gaet.

Rouwgedichten
Lodensteins bundel is in korte tijd herdrukt en erg bekend geworden. Ik noem één voorbeeld: toen in 1695 Maria Stuart, de echtgenote van koning-stadhouder Willem III, overleed citeerde de Schoonhovense predikant ds. Daniël Beukelaar in de door hem gehouden rouwpredikatie Van Lodenstein 4). Hij hoefde de naam van de door de dichter herdachte Anna van Lochorst slechts te veranderen in die van Maria 5)

Soo gaat dat rijsend Ligt weer dalen!
Soo luckt het Maria's Hemels salen
Geopent in een oogen bliek
In weynig maanden te beloopen /
Met corte moeyte te bekoopen/
End' in te springen met een snick.

Waar mogelijk zijn in de nu heruitgegeven bundel de melodieën opgenomen, getranscribeerd in het thans gangbare systeem. Zo zijn die weer te zingen. Teksten en melodieën (vaak in zijn tijd reeds lang bekend) passen goed bij elkaar. Gelovigen van zijn tijd en uit later eeuwen 'hebben er iets aan gehad'. Ongetwijfeld, Van Lodenstein was geen Hooft of Vondel of de door Strengholt zo bewonderde Constantijn Huygens, maar hij verdiende een plaats bij wat we nu de 'sub-top noemen.

Complete heruitgave
Behalve antiquarisch was deze dichtbundel niet meer verkrijgbaar. In de vorige eeuw heeft prof. dr. RJ. Buijnsters nog een bloemlezing gepresenteerd, die inmiddels al lang uitverkocht is. 6) Samen met proza van Van Lodenstein kregen ook enkele zeer bekende verzen een plaatsje in een boekje over deze aanhanger van de Nadere Reformatie door prof. dr. M.J.A. de Vrijer. 7) De werkgroep ging uit van de eerste editie uit 1676, die Van Lodenstein zelf nog onder ogen kreeg. Stilzwijgend zijn verschillende drukfouten verbeterd, die in vele herdrukken een eigen leven gingen leiden.

De nieuwe heruitgave biedt het gehele corpus aan teksten en melodieën. Waardevol zijn ook de toelichtingen bij de gedichten, de verduidelijkende aantekeningen en de verklaringen van verouderde woorden. Die maken de tekst voor ieder begrijpelijk. Toegevoegd zijn verder een 'uitleiding' over de schrijver en zijn bundel, en de benodigde registers. Tot slot maakt ook de uitgebreide literatuuropgave deze wetenschappelijke uitgave compleet. Er bestaat voor preken van Jodocus van Lodenstein nog steeds belangstelling.8) We vertrouwen erop dat ook deze uitgave zijn weg wel zal vinden.

N.a.v. 'Uyt-spanningen' door J. van Lodenstein. Uitgave De Banier, Utrecht, 2005, ISBN 90 336 0584 8.
Het mooi gebonden boek kost € 49,95.


Noten:
1. Leendert Strengholt, 1930 - 1989.

2. J. van der Haar telde reeds 23 uitgaven: 'Schatkamer van de Gereformeerde Theologie in Nederland (ca. 1600 - ca. 1800)', Veenendaal1987.

3. Het is het voornemen van De Reuver de tekst te publiceren in een van de komende nummers van DNR, het 'Documentatieblad Nadere Reformatie'.

4. 'Treur- en rouw-predicatie. Vertoonende Engelands en Neerlands droevig weesen, wegens het smertelijk overleiden van de weergalose princesse Maria Stuart', Utrecht 1695, pp. 39 -40.

5. Lied 79. 'Stichtelijcke bedenckingen. Op 't salig overlyden van De seer begaafde en Codtsalige, Hoog-Edele Wel-geboorene Juffrouw Anna Catharina van Lochorst'.

6. RJ. Buijnsters, 'Bloemlezing uit de bundel Uyt-spanningen van Jodocus van Lodenstein', Zutphen z.j.

7. M.J.A. de Vrijer, 'Uren met Lodenstein. Een bloemlezing uit Van Lodensteins proza en poëzie', Baarn 1943.

8. Bijvoorbeeld: 'Hem tot Koning; keurstoffen', bezorgd door C.R. van den Berg, Kampen 1996.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen