Omsloten tuin richt blik naar boven

Als je het Brabantse Uden binnenrijdt, valt het kloostercomplex met de zware muur en de kerk meteen op. De 18e-eeuwse abdij wordt nog bewoond door zeven kloosterzusters. Een gedeelte van het complex herbergt het Museum voor Religieuze Kunst.

De kloostertuin, onderdeel van het museum, is geheel omsloten, aan één zijde door de kloostermuur, aan een andere kant door een heg met bomen erachter en aan twee zijden door bebouwing van het klooster. De bloemen zijn een lust voor het oog.

Monniken gebruikten vroeger de tuin niet zozeer voor de sier maar vooral voor praktische doelen. Kruiden waren bedoeld voor het maken van verfstoffen, voor de bereiding van voedsel en vooral ter genezing. In de tuin die in de vorige eeuw werd aangelegd groeien bijvoorbeeld kruiden die kalmerende middelen opleveren, maar ook gewassen tegen hart- en vaatziekten, reumatiek en gewrichtspijnen.

Achter het bordje met pijnstillende middelen staan onder meer de slaapbol (Papaver somniferum), met prachtige rode bloemen en zeer giftig melksap, de wolfskers (Atrope bella donna), een gevaarlijke gifplant met kersen, en sint-janskruid (Hypericum perforatum), met een weelde van geel.

In het midden van de tuin staat een beeld van Elisabeth van Thüringen, een kloosterlinge uit de 13e eeuw die zich inzette voor zieken. Ze kijkt naar boven en houdt een hand omhoog. Om haar heen staat een ijzeren kooi. Aan de spijlen slingert zich haagwinde omhoog. „Het is de bedoeling dat de bladeren het beeld helemaal omsluiten, behalve de hand”, zegt conservator Wouter Prins, organisator van de tentoonstelling ”Hortus conclusus”.

Hij legt uit dat dat de omsluiting van de kloostertuin alles te maken had met de gerichtheid van de kloosterlingen naar binnen (de ziel) en naar boven (God). Momenteel is er bij tuinarchitecten weer volop belangstelling voor de besloten tuin, om zo een vrije plek te creëren binnen een stedelijk milieu, aldus Prins.

De hortus conclusus verwijst volgens hem niet alleen naar de kloostertuin maar ook naar de Bijbel. In Hooglied 4:12 staat: „Mijn zuster, o bruid! gij zijt een besloten hof, een besloten wel, een verzegelde fontein.” Prins: „Dat begrip wordt daar in verband gebracht met de reinheid van het huwelijk met Christus.”

Dat tonen ook oude boeken in de tentoonstellingszaal. Te zien zijn onder meer een geïllustreerde Bijbel en een getijdenboek uit de vijftiende eeuw. ”De Zielentuin” uit het jaar 1518 gaat over Suster Bertken, die 57 jaar in een cel in de Utrechtse Buurkerk verbleef, waar ze zich had laten insluiten. In verzen vergeleek ze haar ziel met een tuin vol onkruid dat ze niet zelf kon verwijderen maar waarvoor ze de hulp nodig had van Christus. Er is ook een boek met een tekening van een ommuurd paradijs. „Het klooster is een poging tot het herscheppen van het paradijs”, stelt Prins.

De tentoonstelling laat ook een maquette zien van een nieuw kartuizer klooster in de 20e eeuw. Prins wijst op het grote verschil met oude kloosters. In het ontwerp, dat nooit is uitgevoerd, is het complex niet ommuurd. Er is maar één muur opgenomen en de achterkant van het complex is omsloten door het bos.

In een nis staan kleine verlichte tuinkassen van de kunstenares Gerda ten Thije, waarin zij verlichte plantensoorten geplaatst heeft die met uitsterven bedreigd worden. Prins: „De tijd is veranderd, de mens bedreigt de natuur die beschermd moet worden, maar het kan ook anders, zoals het beeld van Elisabeth laat zien: de natuur schermt de mens en diens cultuur af.”

Dit is het eerste deel van een tweeluik over kloostertuinen. Aanleiding vormt de expositie ”Hortus conclusus” in het klooster van Uden. Morgen deel 2.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen