Vroomheid langs de IJssel

De Reformatie ligt nog in het verschiet, maar in Deventer maakt Geert Grote (1340-1384) zich ernstig zorgen over het verval van de kerk. Als boeteprediker trekt hij het land door om tegen misstanden te waarschuwen. De losse moraal en de rijke levensstijl van de geestelijkheid zijn hem een doorn in het oog. Hij roept op Christus na te volgen in een leven van vroomheid, armoede en opoffering. Fel protesteert hij daarom tegen de bouw van de Domtoren in Utrecht, die naar zijn oordeel slechts de menselijke ijdelheid streelt.

Zijn volgelingen richten her en der gemeenschappen op die zich toeleggen op zielszorg, onderwijs aan jongeren en het verbeteren van de leefomstandigheden van de bevolking. Persoonlijke levensheiliging en het doorgeven van praktische levenswijsheid staan hoog in het vaandel. Uit deze vroege reformatiebeweging komen de broeders des gemenen levens en de Congregatie van Windesheim bij Zwolle voort.

In Deventer hebben de voorbijgegleden eeuwen veel sporen van Geert Grote voorgoed uitgewist. Een eigentijdse woning heeft de plaats ingenomen van Grotes geboortehuis, dat lange tijd -tot 1599- fungeerde als het Meester Geertshuis, waar zusters des gemenen levens onderdak vonden. En op de plek waar Florens Radewijns -vriend van Geert Grote- het eerste huis van de broeders des gemenen levens stichtte, staat nu een moderne modewinkel.

Trouwe ackerman

Maar met de informatieve stadswandeling van Rudolf van Dijk en Ton Hendrikman in de hand is nog wel het een en ander over de moderne devotie terug te vinden. De Broederenkerk staat nog onwrikbaar op zijn plek. Rechts van het neogotische portaal uit 1868 is een gedenksteen gemetseld, waarop Geert Grote wordt omschreven als een "trouwe ackerman", die overal het Woord van God zaaide en veel vruchten mocht oogsten. Geert Grote was vaak te vinden in de Broederenkerk, eerst als gewone kerkganger, later ook als voorganger. In het naastgelegen (verdwenen) klooster had hij een eigen vertrek, van waaruit hij zicht had op het altaar.

Het kerngebied van de moderne devotie in Deventer bevond zich rond het Lamme van Dieseplein, momenteel een nogal troosteloos stukje stad dat wordt omsloten door Stromarkt, Engestraat, Pontsteeg en Striksteeg. De bebouwing oogt vervallen, het pleintje is ten prooi gevallen aan geparkeerd blik. Een stukje van de Ceciliakapel die hoorde bij het Lamme van Diesehuis staat nog overeind. Het Lamme van Diesehuis was een huis voor zusters des gemenen levens, gesticht door Lamberta van Diese. Op de bronzen plaquette staat een vrouw met een spinnewiel afgebeeld, met daarbij de spreuk "Wat moet ik dat doe ik".

Er zijn plannen om dit plein een herbestemming te geven in de geest van de moderne devotie. Later dit jaar wordt hier begonnen met de bouw van een Geert Grote Huis, een centrum dat informatie geeft over de grondlegger van de moderne devotie. Een crypte uit omstreeks 1450, nu nog verborgen onder het plein, wordt opgegraven en gerestaureerd.

Nonnengalerij

Ook buiten Deventer heeft de moderne devotie haar sporen nagelaten. Zo was er in het nabijgelegen Diepenveen een vrouwenklooster, waar zusters des gemenen levens uit het Meester Geertshuis in Deventer tot ongeveer 1581 onderdak vonden. Dit klooster heeft model gestaan voor tal van vrouwenkloosters in de vijftiende eeuw. De Kloosterkerk is het enige bouwwerk dat nog van het voormalige complex overeind staat, al ontkwam ook het godshuis niet helemaal aan het verwoestende optreden van de graaf van Rennenberg in 1578. Aan de plaats en vorm van sommige ramen aan de noordgevel is nog te zien dat de zusters hun koorgebed op een verhoging in de kerk zongen, de zogenoemde nonnengalerij.

In Windesheim -verderop langs de IJssel, onder de rook van Zwolle- stichtte Florens Radewijns een klooster - een lang gekoesterde wens van Geert Grote. Van het complex is niet veel meer over. Alleen een charmant kerkje herinnert aan het grijze verleden. De overige gebouwen overleefden de Reformatie tussen 1572 en 1581 niet. Het bedehuis had oorspronkelijk wél een andere functie: het was de bierbrouwerij van de broeders.

In Zwolle zelf ontstond op de Agnietenberg een tweede kloostergemeenschap. De prior van Windesheim leidde deze orde. Op de Agnietenberg leefde en werkte lange tijd Thomas a Kempis (plm. 1380-1472). Hij schreef er zijn beroemde "De navolging van Christus" en kopieerde er de Bijbel verschillende keren.

In het kruis het leven

Op dertienjarige leeftijd had hij de kanunnikenschool van de Broeders de Gemenen Levens in Deventer bezocht. Samen met die van Geert Grote is zijn afbeelding terug te vinden in de gevel van de Latijnse School, vlak bij de eeuwenoude Lebuïnuskerk.

Het klooster op de Agnietenberg is verdwenen. Op de begraafplaats Bergklooster markeert slechts een houten gebouwtje waar eenvoudige broeders ooit hun monnikenwerk verrichtten. Bij de ingang van de dodenakker staat een monument. "Hier leefde Thomas van Kempen in den dienst des Heeren en schreef zijn Navolging van Christus" staat erop. De Latijnse spreuk in het Keltische kruis betekent: "In het kruis ligt het heil, in het kruis het leven."

Het gebeente van A Kempis bevond zich tot 2005 in een schrijn in de Sint-Michaëlskerk in Zwolle. Omdat deze kerk in november van dat jaar gesloten werd, zijn ze met Pinksteren 2006 overgebracht naar de Basiliek van Onze-Lieve-Vrouwe-Tenhemelopneming (beter bekend als de Peperbus) in het centrum van de stad.

Geert Grote

Geert Grote (1340-1384) was de zoon van de lakenkoopman en burgemeester Werner Grote en zijn vrouw Heilwich van der Basselen. Hij werd geboren in een huis aan de Brink in Deventer. Zijn ouders stierven aan de pest toen hij tien jaar was.

Nadat hij de kapittelschool van Sint-Lebuïnus in Deventer had bezocht, stuurde zijn oom hem naar Parijs, waar hij aan de Sorbonne geneeskunde, theologie en kerkelijk recht studeerde. In die tijd raakte hij sterk gefascineerd door zwarte kunsten.

Tussen 1368 tot 1374 was Geert Grote als kanunnik verbonden aan de Dom van Aken en aan die van Utrecht.

In 1374 had een radicale omkeer in zijn leven plaats. Tijdens een ernstige ziekte kwam hij tot inkeer en zegde hij zijn luxe leven vaarwel. Het huis van zijn ouders vermaakte hij aan de stad als vrijwoning voor vrome vrouwen; het grootste deel van zijn bezittingen gaf hij weg en zijn magische boeken verbrandde hij op de Brink.

Tot 1378 leidde Geert Grote een teruggetrokken leven bij de strenge kartui zers. Daarna liet hij zich tot diaken wijden en trok hij rond als (boete)prediker. Hij trok veel luisteraars, hoewel zijn preken vaak uren duurden.

Geert Grote keerde zich fel tegen misstanden in de kerk, met name tegen de weelde waarin veel kerkelijke leiders leefden. Hij riep op tot een eenvoudig navolgen van Christus.

Met Florens Radewijns stichtte hij een nieuwe kerkelijke gemeenschap om vorm te geven aan zijn idealen. Zij noemden zich de moderne devoten, waaruit de broeders des gemenen levens ontstonden. De bisschop van Utrecht kon hun rigoureuze opvattingen niet waarderen en legde Geert Grote in 1383 het zwijgen op.

Een jaar later overleed Geert Grote aan de pest, nadat hij een bezoek had gebracht aan een besmette vriend.

Info

Wie alle sporen van de moderne devotie in Deventer wil langslopen, kan bij de VVV (gevestigd in de oude Waag, Brink 56) de informatieve stadswandeling "Deventer in het voetspoor van de Moderne Devotie" aanschaf fen. Het boekje bevat ook een fietsroute naar Diepenveen. Kosten: 7,95 euro. Meer informatie: www.vvvdeventer.nl.

In Zwolle is een Thomas a Kempisroute uitgezet voor wandelaars en fietsers. Deze is verkrijgbaar bij de VVV (Grote Kerkplein 15) voor 3,95 euro. Meer informatie: www.vvvzwolle.nl.

"De navolging van Christus" van Thomas a Kempis is onlangs in een hedendaagse vertaling opnieuw uitgegeven bij Athenaeum-Polak & Van Gennep in Amsterdam. Prijs: 16,95 euro.

Een aardige plek om bij te komen is horeca-uitspanning De Agnietenberg in Zwolle. In de wintertuin is (onder meer) thee is allerlei smaken verkrijgbaar - echte thee. In het bijbehorende theehuis (ooit onderdeel van het klooster) hangt een portret van Thomas a Kempis. Meer informatie: www.agnietenberg.nl.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen