Zierikzee: van Udemans en Pannekoek tot Hendrikse

kerk in Zeeland

Dik en zwaar staat de Sint-Lievensmonstertoren in het hart van Zierikzee. De toren hoort bij de naastgelegen Nieuwe Kerk. Het neoclassicistische kerkgebouw ondergaat een grote restauratiebeurt. Eind dit jaar moet het monument weer gereed zijn voor concerten, recepties en symposia. Kerkdiensten worden er vrijwel niet meer gehouden.

De hervormde gemeente –ooit eigenaar van de Nieuwe Kerk– komt zondags samen in de historische Gasthuiskerk aan het Havenplein. Ooit huisde hier de Waalse gemeente. Hier gingen mannen als ds. Godefridus Udemans (1581/1582-1649) en ds. Petrus Wittewrongel (1609-1662) voor, zegt ouderling A. S. Flikweert van de hervormde gemeente, wijzend op het predikantenbord.

De prediking van de Nadere Reformatie werd verdrongen door die van vrijzinnige voorgangers. Die hebben hier lang het kerkelijk leven gestempeld, aldus de scriba van de gewone wijkgemeente van de hervormde gemeente Zierikzee. Op de grote preekstoel staat met enige regelmaat de omstreden ds. Klaas Hendrikse als voorganger van de vrijzinnige wijkgemeente.

De gewone wijkgemeente omschrijft Flikweert als „redelijk traditioneel, met een stukje vrijheid voor iedereen. Een echte hervormde gemeente, maar wel met een confessionele signatuur, waar de Bijbel open mag gaan”, zegt de ambtsdrager, die ook vrouwen naast zich in de kerkenraadsbank heeft zitten.

Vrijwel parallel aan het Havenplein loopt de Sint-Domusstraat. Daar staat het kerkgebouw van de oud gereformeerde gemeente in Nederland. Hier luisteren elke zondag een zeventig mensen naar een reformatorische prediking. Meestal gaat het om een gelezen preek. „Op dankdag zijn bijvoorbeeld preken gelezen van ds. J. Pannekoek –die komt hiervandaan– en ’s avonds van de oudvader ds. Th. van der Groe. We lezen alleen preken van overleden predikanten”, zegt diaken H. Uil. „In de preken moet de bekering centraal staan. Ellende, verlossing en dankbaarheid.”

Uil weet veel van het kerkelijk leven. Als gemeentearchivaris van Schouwen-Duiveland schetst hij een overzicht. „Het eiland vormt binnen Zeeland een relatieve uitzondering. Het kerkelijk leven op Schouwen-Duiveland is in de 19e eeuw gestempeld door het liberalisme en modernisme. De Afscheiding heeft wel invloed gehad, maar minder dan elders in Zeeland.”

In de Kromme Elleboog meldt een bordje dat daar de gereformeerde gemeente in Nederland is gevestigd. Het gaat hier om een afdeling van Bruinisse, zegt diaken M. de Jonge in de kleine consistoriekamer. De eenvoudige kerk is begin jaren negentig in een voormalige schuur gerealiseerd. „Zondags zijn er zo’n veertig bezoekers. Dat aantal is de laatste dertig jaar bijna gelijk gebleven”, constateert hij met blijdschap. Samen met een tweede diaken verricht hij al het ambtelijk werk, maar voor catechisatie en verenigingen valt de gemeente terug op de moedergemeente in Bruinisse.

Een paar straten verderop staat een kerk die door zijn jarenzestigarchitectuur opvalt tussen de veelal monumentale gebouwen: het onderkomen van de christelijke gereformeerde kerk. Het grote bedehuis is strak en sober vormgegeven. „En degelijk”, zegt ouderling C. Legemaate, voorzitter van de kerkenraad.

Elke zondagmorgen nemen ongeveer 600 mensen hun plaats in. „’s Avonds zijn het er 300 tot 350. Ook bij ons komen er minder mensen in de tweede dienst.”

De gemeente treedt meer naar buiten dan vroeger, zegt Legemaate. „Als kerk staan we in de samenleving. We hebben als christenen een verantwoordelijkheid. Ook tegenover de stad en de wijk waarin de kerk staat. Daar proberen we vorm aan te geven.”

Datheen blijft geliefd

In Nederland zijn 28 gemeenten waar de psalmberijming van Petrus Datheen (1566) wordt gebruikt in de eredienst. De meeste –21– daarvan zijn Zeeuwse gemeenten, met een concentratie op Zuid-Beveland en Tholen. Het betreft in Zeeland vier gereformeerde gemeenten, tien gereformeerde gemeenten in Nederland (waaronder die van Zierikzee) en zeven oud gereformeerde gemeenten in Nederland (ook Zierikzee). In veel van de Datheengemeenten is het gebruik een vanzelfsprekendheid en een traditie van jaren. In sommige gemeenten wordt eens in de zoveel jaar over het gebruik gestemd door de leden.

Dit is het zevende deel in een serie over het kerkelijk leven in Zeeland. Woensdag deel 8.

rd.nl/kerkinzeeland

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen