Eenzaamheid doet pijn

Lieve Amsterdammer, deze kaart is voor jou. Grote kans dat iemand in Amsterdam een kaartje vindt met dit opschrift. In de hoofdstad liggen op allerlei plekken deze dagen zo’n 15.000 exemplaren.

Het betreft een actie van Coalitie Erbij in samenwerking met De Regenboog Groep, die zich inzet voor kwetsbare Amsterdammers. „Wij hopen dat passanten iets aardigs voor een stadsgenoot op de kaart zetten en deze neerleggen op een plek waar hij waarschijnlijk gelezen wordt”, vertelt Nina ter Beek van De Regenboog Groep.

De organisatie is lid van Coalitie Erbij. Leden van deze koepel, onder andere het Leger des Heils, Humanitas, het Nationaal Ouderenfonds en de Zonnebloem, steunen mensen die zich eenzaam voelen of dreigen te vereenzamen, maken de samenleving bewust van de gevolgen van eenzaamheid, en proberen het taboe rond dit onderwerp te doorbreken. „Met onze ludieke actie vragen wij aandacht voor een pittig probleem”, legt Ter Beek uit. „In Amsterdam voelen 65.000 volwassenen zich sterk eenzaam. Amsterdammers die minder dan één keer per maand gezelschap hebben van mensen die geen hulpverlener zijn. Zoiets simpels als het schrijven van een kaartje draagt hopelijk bij aan de bewustwording van de impact van eenzaamheid.”

Ernstige gebeurtenis

Nadenken over eenzaamheid is het dagelijks werk van Arie Ouwerkerk, directeur van Coalitie Erbij. „Dertig procent van de volwassenen voelt zich matig eenzaam en 8 procent geeft aan sterk eenzaam te zijn. Eenzaamheid is van alle leeftijden, maar komt het meest voor bij ouderen. Zo is 45 procent van de 85-plussers matig eenzaam en 14 procent sterk eenzaam.

Eenzaamheid is vaak het gevolg van een ernstige gebeurtenis als het overlijden van een dierbare, een scheiding of het verlies van werk. Daarnaast kunnen ook persoonskenmerken een rol spelen. Denk aan extreme verlegenheid, een minder prettig karakter of een aandoening als autisme.”

Ouwerkerk benadrukt dat eenzaamheid grote impact op iemands leven kan hebben. „Het is niet alleen een naar gevoel, mensen voelen zich niet gelukkig. Ze vinden het gemis van contacten pijnlijk. Levens kunnen erdoor ontwricht worden. Zo blijkt er een duidelijke relatie te zijn tussen eenzaamheid en lichamelijke of psychische klachten. De kans op een depressie of het krijgen van hartaandoeningen is bijvoorbeeld groter.”

Hij baseert zich op de zogeheten Gezondheidsmonitor GGD’en, waarvoor elke vier jaar ruim 370.000 mensen worden ondervraagd. In dit onderzoek zijn elf vragen over eenzaamheid opgenomen.

Verschuivingen

Volgens Ouwerkerk nam eenzaamheid de afgelopen decennia nauwelijks toe of af. Hij ziet wel verschuivingen. „Nam eenzaamheid in de jaren zestig sterk toe onder 60-plussers, tegenwoordig gebeurt dit pas bij mensen van 75 jaar en ouder. De eerste leeftijdsgroep is tegenwoordig gezonder en mobieler. Deze jonge ouderen zetten zich hopelijk in de toekomst in voor de groeiende groep alleroudsten die vanwege de veranderingen in de zorg langer zelfstandig blijven wonen.”

Er viel de directeur van Coalitie Erbij nog meer op in het GGD-onderzoek: „Van de mensen met een beperking kampt 62 procent met eenzaamheidsgevoelens. Eenzaamheid is het grootst in grote steden. Het percentage alleenstaanden en niet- westerse allochtonen is daar hoog en er wonen meer kwetsbare mensen.

Verder scoren regio’s hoog waar jongeren wegtrekken en waar veel voorzieningen gesloten worden. Eenzaamheid komt in Zeeuws-Vlaanderen het meest voor, in Noordoost-Gelderland het minst.”

Eenzaamheid is een subjectief begrip. De buurman die vaak alleen zit, hoeft er geen last van te hebben, maar een vrouw zes huizen verderop kan van eenzelfde situatie verdrietig worden.

Teleurstelling

Wat is eenzaamheid? Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu omschrijft eenzaamheid als een negatieve situatie, gekenmerkt door gemis en teleurstelling. Als de uitkomst van een persoonlijke waardering, waarbij iemand zijn relaties afzet tegen zijn wensen of verwachtingen. Eenzaamheid vormt vooral een probleem voor mensen die dit sterk of langdurig voelen.

Er kan sprake zijn van sociale (40 procent) of emotionele eenzaamheid (27 procent). In de eerste situatie heeft iemand minder contacten met anderen dan gewenst en is zijn sociale netwerk te klein. Bij emotionele eenzaamheid is iemand ontevreden over de kwaliteit van het contact met mensen en ontbreekt een hechte, emotionele band met anderen.

Schaamte

„Eenzaamheid verminderen is een zware opgave, omdat eenzaamheid in de taboesfeer zit”, merkt Ouwerkerk. „Veel mensen praten er uit schaamte niet over. En je bent ook niet snel open als de oorzaak ligt in een slechte relatie met de partner, kinderen en andere familieleden. Er bestaat ook verborgen eenzaamheid. Bij mensen met wie ogenschijnlijk alles goed gaat.”

Alle eenzaamheid wegnemen is onmogelijk, weet Ouwerkerk. „Kinderen bezoeken hun moeder soms trouw en merken dat ze het gemis van hun overleden vader onvoldoende op kunnen vangen. Verder kunnen mensen soms een te hoge verwachting van het leven hebben. Ze vinden het moeilijk te verteren dat ze teleurgesteld raken in sommige mensen, terwijl dat iedereen overkomt.”

Maaltijd

Coalitie Erbij organiseert jaarlijks in september de Week tegen Eenzaamheid. Donderdag vond de start plaats met het Nationaal Eenzaamheid Congres. Daarnaast worden op veel plaatsen activiteiten georganiseerd. Veelal in de vorm van een maaltijd, omdat samen eten een goede manier is om anderen te ontmoeten. „Of die maaltijden blijvende contacten opleveren? Soms bezoeken eenzamen voor het eerst zo’n activiteit of melden zich nieuwe vrijwilligers.”

Coalitie Erbij organiseert niet alleen de Week tegen Eenzaamheid, maar ondersteunt door het jaar heen vooral lokale organisaties in hun strijd tegen eenzaamheid. „De 900.000 euro die staatssecretaris Van Rijn (VWS) kortgeleden extra reserveerde om eenzaamheid terug te dringen, zullen we onder andere gebruiken om de samenwerking tussen die organisaties te bevorderen.”

Ouwerkerk is voorzichtig in zijn antwoord op de vraag naar het resultaat van alle inspanningen: „Het is een kwestie van lange adem. Er komt meer oog voor eenzamen en mensen zullen eerder in actie komen als ze dreigen te vereenzamen.”

>>eenzaam.nl

Vluchten voor stilte

Christiaan de Vries voelt zich regelmatig eenzaam. „Vooral de avonden en de nachten waarin ik wakker lig, vallen mij zwaar. Ik vind het ook moeilijk om in een stil huis te komen en alleen thuis te zijn.”

De Vries (33) is alleenstaand en woont sinds 2007 in Amsterdam. Tegenwoordig in een beschermende woonvorm van zorginstelling Cordaan. Vanwege een schizoaffectieve stoornis stopte hij in 2003 met werken. „De eerste tijd in Amsterdam kende ik vrijwel niemand en voelde ik mij ontzettend eenzaam. Daarom heb ik in 2010 bij de Amsterdamse Vriendendiensten gevraagd of ik een maatje kon krijgen. Verder doe ik vrijwilligerswerk in verschillende kerken en ben ik ambassadeur voor De Regenboog Groep, die zich inzet voor kwetsbare Amsterdammers. Ik voel mij daardoor minder eenzaam.”

Wat is eenzaamheid voor u?
„Alleen thuiskomen na een dienst in mijn gemeente, de protestantse Keizersgrachtkerk. De stilte thuis ervaren na een koorrepetitie. ’s Nachts niet kunnen slapen en niemand hebben om mee te praten. Dit heeft te maken met het afhankelijkheidssyndroom, waardoor ik het liefst altijd iemand om mij heen heb.”

Welke impact heeft eenzaamheid?
„Ik vlucht soms het huis uit. Om mijn eenzaamheidsgevoelens te verdringen, ga ik veel doen. Dit put mij uit, ook psychisch. Doordat ik vervolgens thuis rust moet houden, voel ik mij nog eenzamer.”

Wat verwacht u van de mensen om u heen?
„Dat ze begripvol zijn.”

Heeft u behoefte aan meer contacten?
„Het liefst zou ik een levenspartner hebben. Helaas is mijn relatie onlangs geëindigd. Gelukkig ken ik tegenwoordig mensen uit de buurt, heb ik vrienden en vind ik steun binnen de kerk. Maar die eenzaamheid thuis blijft knagen.”

Begrip tonen

„Ik weet van vroeger wat het is om alleen te zijn, in letterlijke zin. Maar ik vind het veel erger wanneer niemand begrijpt wat ik doormaak. Dan voel ik mij alleen, terwijl er mensen om mij heen staan.”

Lidie Nonnekes (30) woont met haar partner in Amsterdam. Ze verzorgt als vrijwilliger regelmatig gastlessen over haar ervaringen in de psychiatrie. Nonnekes is chronisch depressief en kampt met angststoornissen. Daarnaast heeft ze een posttraumatische stressstoornis.

Hoe ontstaat uw eenzaamheid?
„Als ik angstig ben, reageren mensen soms met: „Het is niet zo als jij denkt.” Of: „Wanneer je dit doet, lost het probleem zich vanzelf op.” Mij bekruipt dan het gevoel dat ze mijn angsten, veelal onbedoeld, ontkennen. Ik mijd vervolgens het contact en raak in een isolement. Dit kan soms maanden duren. Daarna zoek ik mensen weer op.”

Wat kan een isolement voorkomen?
„Begrip tonen. Bijvoorbeeld: „Vervelend dat je je zo voelt. Wat kunnen wij doen om je te helpen?” Ik zou mij dan eerder gesteund en begrepen voelen.”

Durft u dit mensen te zeggen?
„Dat vind ik lastig in mijn naaste omgeving. Iemand heeft het gevoel er voor mij te zijn en dan ik ga hem zeggen dat ik dit niet zo ervaar. Zoiets valt toch niet mee voor de ander? Ik ben bang daardoor mensen kwijt te raken. Tegenover vreemden, bijvoorbeeld tijdens gastlessen, vind ik het makkelijker om open te zijn.”

In Amsterdam liggen deze week her en der 15.000 kaarten met een aardige boodschap van een stadsgenoot. Zou u blij zijn zo’n kaart te vinden?
„Ja, zoiets zorgt voor een glimlach. Zo doet het mij ook goed als iemand op straat vriendelijk groet.”

Taak voor christenen

Eenzaamheid komt in alle leeftijdsgroepen en onder alle lagen van de bevolking voor en gaat christenen niet voorbij. Dat zegt Esmé Wiegman, directeur van de Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV). Ze verwijst naar een NPV-onderzoek uit 2013 onder leden (88 procent, 1321 mensen) en niet-leden (12 procent, 171 mensen). Een op de drie NPV-leden zegt eenzaam te zijn. Bij niet-leden ligt dit percentage op 42.

Onder de groep eenzamen uit het NPV-onderzoek bevinden zich „relatief veel” mensen uit Evangeliegemeenten (51 procent), afgezet tegen personen met een andere kerkelijke achtergrond: protestants (37 procent), gereformeerd (45 procent) en rooms-katholiek (47 procent).

Wat doet de NPV tegen eenzaamheid?
„Door het hele land wordt vrijwillige thuishulp geboden. Een aandoening vormt meestal de aanleiding om hulp te zoeken. In veel gevallen blijkt er ook sprake van eenzaamheid. Het komt erop aan nabij te zijn en gevoelens te erkennen. Dat doet de NPV met de inzet van vrijwilligers. De NPV rust die vrijwilligers toe, want het is niet altijd eenvoudig om een goede relatie met mensen op te bouwen.”

Wat kunnen christenen betekenen?
„Elk mens, en in het bijzonder een christen, is geroepen oog te hebben voor de naaste. Bied een luisterend oor, toon oprechte belangstelling, zoek aansluiting bij de ander en wees trouw. Het mag toch niet zo zijn dat een wijkverpleegkundige de enige is die bij iemand over de vloer komt?”

Welke valkuilen liggen op de loer?
„Mensen zijn soms enkel gericht op het oplossen van problemen, het organiseren van activiteiten en het geven van adviezen.”

Welk Bijbels voorbeeld spreekt u aan?
„Mattheüs 25, waar de Heere Jezus spreekt over het laatste oordeel. Hij noemt in dit gedeelte het bezoeken van zieken en het geven van eten, drinken en kleding. Het betreft eenvoudige zaken. Er worden van ons geen ingewikkelde dingen gevraagd. Wij hoeven als individu niet in de eerste plaats wereldproblemen op te lossen. Wel moeten we nabij zijn in die ene relatie en daarin investeren.”

>>npvzorg.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen