Eeuw van de opwekkingsbewegingen

Aan de Vrije Universiteit Amsterdam heeft donderdag en vrijdag een internationale conferentie plaats waarin geprobeerd wordt die vraag te beantwoorden. Organisator is het Amsterdam Centre for Religious History aan de VU.

„Het blijft raadselachtig”, zegt coördinator prof. dr. Fred van Lieburg. „Rond 1800 zag het er ronduit somber uit voor het christendom in Europa. Je had de verlichting gehad, kerken liepen leeg, er klonk harde religiekritiek. Maar in de negentiende eeuw ontstonden er overal opwekkingsbewegingen, en honderd jaar later bloeide het christendom weer. In 1905 was er bijvoorbeeld de opwekking in Wales, kort daarna zag je de pinksterbeweging opkomen. Hoe kon dat?”

Tijdens de conferentie –met meer dan 25 sprekers– zal benadrukt worden dat communicatie hierin een belangrijke rol speelde, aldus Van Lieburg. „Er ontstonden in die tijd allerlei Bijbelgenootschappen, zendingsgenootschappen, de Evangelische Alliantie. Ook nam het aantal tijdschriften en andere gedrukte media fors toe. Kortom: christenen in Europa kwamen in contact met elkaar en inspireerden elkaar. Er sloegen vonken over.”

Een ander aspect dat donderdag en vrijdag aan de orde komt, is dat van „duurzaamheid. Wat bleef er in een regio achter van een opwekking? Er komen nogal wat sprekers uit Scandinavië, die iets vertellen over opwekkingen in Noorwegen, Finland en Zweden. Duitse onderzoekers gaan in op regionale opwekkingen in Duitsland. De Amerikanen ontbreken deze keer. Voor hen is even heen en weer naar Amsterdam dan vaak toch te ver.”

Terwijl er over The Great Awakening in de achttiende eeuw, en prediker Jonathan Edwards, ook wel wat te zeggen zou zijn.

„We hebben daarover geen lezingvoorstellen ontvangen. Hopelijk een volgende keer.”

Overigens komt het Internationale congres voor wereldevangelisatie in het Zwitserse Lausanne (1974), een initiatief van onder anderen de Amerikaanse evangelist Billy Graham, wel ter sprake. Vrijdag houdt dr. Jan Carsten Schnurr van de Vrije Theologische Hogeschool in het Duitse Giessen hierover een lezing.

Een belangrijk referaat zal volgens Van Lieburg dat van prof. dr. Klaus Koschorke zijn, emeritus hoogleraar vroege en wereldwijde kerkgeschiedenis in München. „Koschorke is donderdag de eerste spreker. Hij belicht het concept wereldchristendom, waarbij hij veel oog heeft voor de uitbreiding van het christendom naar de Aziatische landen. Media, zoals tijdschriften, periodieken en kranten, vormden daarbij een belangrijk communicatiemiddel. Bedoeling is dat Koschorkes lezing de toon zet voor de hele conferentie, en ook voor de bundel die moet verschijnen.”

In hoeverre is er tijdens de conferentie oog voor de theologische component van opwekkingsbewegingen: opwekking als –als het goed is– werk van de Heilige Geest?

„Zoiets is natuurlijk moeilijk onderzoekbaar. Maar theologen uit die tijd hadden er wel hun visie op, en daar kun je dan wel iets mee. Zij schreven over het einde der tijden, over de spade regen die er dan nog zou vallen enzovoort. In die zin komt dat element dus zeker aan de orde.”

Opwekkingen waren niet altijd onomstreden – neem de achttiende-eeuwse opwekking in Nijkerk. Wanneer is een opwekking een opwekking?

„Je ziet hier een sterk verschil tussen landen met een staatskerk, zoals Europa die in de achttiende eeuw nog grotendeels kende, en landen waar de kerken een veel vrijer karakter hadden, zoals Amerika. De opwekking in Nijkerk werd door de overheid met argusogen bekeken, niet voor niets werd er gesproken over de Nijkerkse beroeringen. In Duitsland keek de overheid op een vergelijkbare manier naar lekenbewegingen en predikanten buiten de Lutherse Kerk. De context in Amerika was een heel andere. Overigens trokken op een gegeven moment ook de staten in Europa zich steeds verder terug van de kerk.”

Wanneer is de conferentie voor u geslaagd?

„In elk geval hoop ik dat de verschillende onderzoeksnetwerken, in binnen- en buitenland, meer geïntegreerd raken. Daarnaast zou het mooi zijn als er meer aandacht kwam voor dit type onderzoek. Ik heb vaker gezegd dat de focus in de gereformeerde gezindte erg ligt op de Reformatie. Maar in de negentiende eeuw zijn er toch echt de meest invloedrijke dingen gebeurd.”

Arie de Heer

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen