'Protestants Nederland': niet alleen op de wereld...

Vermelding - of soms juist ook het achterwege laten daarvan - in diverse hand- en adresboeken leert ons, dat niet ieder altijd precies helder voor ogen staat, wie en wat Protestants Nederland is en doet. Een kleine bloemlezing.

In de bekende zesdelige Christelijke Encyclopedie van uitgeverij J.H. Kok wordt de, dan toch bijna veertigjarige, vereniging Protestants Nederland niet vermeld, noch in deel 5 onder Protestants, noch in deel 6 onder Vereniging. Het is dan inmiddels 1960 en 1961. In 1986 verschijnt het Handboek van Christelijk Nederland, ook bij Kok, maar in samenwerking met de Evangelische AUiantie en MARC Europe, onderdeel van World Vision. Daar verschijnt Protestants Nederland niet als interkerkelijke vereniging, maar alleen onder de rubriek 'Kranten en tijdschriften'. Er wordt summier vermeld, dat de vereniging geen kerkelijke banden heeft. De onlangs overleden lutherse, later hervormde, ds. Jac. Kraima was toen voorzitter. De oplage van het blad wordt gemeld, maar niet correct: 2300 exemplaren per maand. In die naoorlogse tijd haalde het blad echter nimmer de 2000 stuks, veelal vele minder. Zo'n 1500 exemplaren is een betere raming. Alleen ten tijde van 'de zaak' Irene', haar overgang naar de R-K Kerk en haar herdoop, beleefde de interesse voor Protestants Nederland een tijdelijke bloei; toen kwam het verenigingsorgaan uit op ca. tweeduizend stuks.

Niet in handboek

Weer een paar jaar later, in 1992, kwam het Handboek Godsdiensten in Nederland uit, een product van De Horstink in Amersfoort en de sectie Media van de Raad van Kerken in ons land. Onder 'Protestants' vinden we wel toerustingscentra, prot. chr. onderwijs, prot. centrum voor maatschappelijk werk, maar geen blad of vereniging Protestants Nederland. In deel III over de organisatie der kerken in ons land vinden we allerlei gegevens over de R-K Kerk, bisschoppenconferenties, het hoogste gezag van de paus. We lezen ook over de wederzijdse dooperkenning van de R-K Kerk en de Nederlandse Hervormde Kerk; dat was in 1966, dus de 'overdoop' van Irene in 1964 was een paar jaar later niet meer nodig geweest! In 1971 kwam de verklaring over het 'gemengde huwelijk', van drie protestantse kerken en de R-K Kerk. Nergens wordt ook maar verwezen naar Protestants Nederland, terwijl de vereniging zich juist in deze kwestie geducht heeft geroerd. Ook in het notenapparaat bij dit hoofdstuk wordt geen woord gewijd aan geschriften van Protestants Nederland hierover, o.a. door de lutherse kerkrechtspeciahst mw. mr. dr. J.C de Meijere te Amsterdam. Haar r-k evenknie, de hoogleraar canoniek recht prof. R.G.W Huysmans, later voorzitter van de Raad van Kerken in Nederland, komt wel meermalen aan bod. Gelovig Aktief, het adresboek over christelijke organisaties en instellingen van uitgeverij Narratio en het Publiciteitsbureau Christelijk Nederland van Daan van der Waals, noemt wel naam en adres van Protestants Nederland, plaatst dit onder het hoofdstuk Zending en Missie, maar voegt niets toe over opzet en doel van de vereniging.

Doel en grondslag

Dan de alom vermaarde Pyttersen's Almanak, het jaarlijks bijgewerkte handboek met adressen van alles en iedereen in ons land. Protestants Nederland verschijnt daar - althans in een oudere editie waarover ik beschik - onder de rubriek 'Verenigingen enz. op het gebied van kerk, zending en geestelijk leven'. Van de vereniging wordt het secretariaat, het blad en het (toenmalig) bestuur vermeld, althans de vier leden die toen het dagelijks bestuur vormden. Ook nu blijft grondslag en doel van PN achterwege. Dit is des te merkwaardiger omdat van min of meer verwante instellingen wèl wordt genoemd, waar zij voor staan.

Protestants Nederland staat in deze Pyttersen op dezelfde pagina als het Gezelschap van de Stille Ommegang in Amsterdam en de Rooms Frysk Boun (Roomse Friese Bond), de St. Willibrord Vereniging die voor 'Rome' de oecumene moet bevorderen, het Apostolaat der hereniging (met de Oosterse Orthodoxe kerken, neem ik aan, vAs), maar ook de Gereformeerde Bond tot verbreiding en verdediging van de Waarheid in de Ned. Hervormde (Gereformeerde) Kerk. Kortom Protestants Nederland bevond zich in een bont gezelschap...

Protestants Convent

Protestants Nederland was toen geen lid van het Nederlands Protestants Convent. Dat zetelde in Utrecht aan de Prins Hendriklaan 10a. Doel van dat Convent was het 'bevorderen, zowel in Nederland als daarbuiten, van protestantse belangen van geestelijke en materiële aard'. Dat spoorde op z'n minst voor een deel met een der doelstellingen van Protestants Nederland. Waarom PN niet tot dit convent was toegetreden heb ik niet achterhaald. Wèl lid van dit Nederlands Protestants Convent waren: de Evangelische Maatschappij, de Nederlandse Gustaaf Adolf-Vereniging, de Protestantse Vereniging Christelijk Hulpbetoon, de stichting 'Silo-Nederland' en de Ned. Vereniging 'het Evangelie in Spanje', wat niét hetzelfde was als de door prof G. Wisse opgerichte stichting Spaanse Evangelische Zending.

De bij het Convent aangesloten organisaties hielden alle kantoor op datzelfde Utrechtse adres. De Gustaaf Adolf-Vereniging had als doel: 'Het financiëel steunen van protestants geestelijk en maatschappelijk werk'. De Evangelische Maatschappij wilde: 'Op opbouwende wijze, waar nodig in kritische zin, bijdragen leveren tot een zinvol gesprek met het rooms-katholicisme, alsmede tussen protestanten onderling met het oog op een noodzakelijke verdieping van de verhouding Rome-Reformatie'. Bestuursleden waren destijds o.a. de Remonstrantse mw. ds. H. van Holk-Meyer, de Geref dr. N.J. (van Eikema) Hommes en de Hervormde dr. W Bloemendaal.

Protestants gesprek

Orgaan was 'De Protestant + De Weg', waarbij twee bladen ineengeschoven waren. 'De Protestant' was van de Evangelische Maatschappij en de Gustaaf Adolf-Vereniging, 'De Weg' was een uitgave van de Deputaten Rome-Reformatie der generale synode van de Gereformeerde Kerken. Gereformeerde redactieleden van 'De Weg' waren o.a. ds. A.T. Besselaar, later een erkend 'oecumenicus', en ook de expriester ds. M.V.J. de Craene, die vele jaren bestuurslid van Protestants Nederland was. Het is duidelijk, dat sommige leden van het Nederlands Protestants Convent toch meer het gesprek dan de confrontatie met 'Rome' voorstonden. Mogelijk is dat de reden van de afhoudende opstelling van Protestants Nederland jegens het convent. Er waren en zijn soms nog) andere organisaties die meer verwantschap toonden met wat Protestants Nederland voorstond. Bijvoorbeeld de Willem de Zwijger-Stichting, die nog bestaat en die vooral bekend werd door de uitgave van de brochurereeks 'Reformatorische Stemmen'. De naar Willem van Oranje genoemde stichting stond voor: 'Verdieping en versterking der reformatorische beginselen in ons volksleven, alsmede verlevendiging van het historisch besef'. Dat lijkt een getrouwe kopie van datgene wat Protestants Nederland als doelstellingen formuleerde. Verwantschap was en is er zeker, al was het maar via personen als prof. W.H. Velema, dr. M.J. Arntzen en drs. K. Exalto, die men zowel bij de stichting als bij Protestants Nederland regelmatig aantrof en nog aantreft.

Althusius' vrijheid

Enigszins dezelfde doelstellingen komen we ook tegen in het blad 'Tot vrijheid geroepen' van de Stichting Johannes Althusius. Die waren - stichting en blad zijn kennelijk opgeheven; in recentere opgaven ontbreken ze - 'het weer tot gelding brengen van het reformatorisch vrijheidsbeginsel op staatkundig, sociaal en economisch gebied'. Voorzitter was destijds de bekende jurist mr. dr. A. Zeegers en secretaris de Haagse advocaat mr. L, van Heijningen, die ook bekendheid geniet door zijn publicaties over de vaderlandse historie en door zijn optreden als advocaat van Janmaat c.s. van de voormalige Centrumpartij.

'Althusius' en 'Willem de Zwijger' hadden met Protestants Nederland gemeen, dat ze niet aangesloten waren bij het Nederlands Protestants Convent. Van 'Althusius' werd in 1970 als bijzonderheid nog opgemerkt, dat bestuur en medewerkers zowel tot de ARP en CHU als tot de SGP en het GPV behoorden. Welnu, dat gold ook voor Protestants Nederland, waarvan bestuur en leden nu vooral tot de 'klein-rechtse' christelijke partijen zullen behoren, hoewel ook in het CDA nog altijd sympathisanten van Protestants Nederland zijn die het samengaan met de vroegere KVP bepaald niet toejuichen. Met name de CHU-bloedgroep is nog niet uitgestorven, al mogen die oorsprongen in de Kamerfractie officiéél geen rol meer spelen.

SEZ en IRS

Twee nog wel actieve 'zuster-organisaties' van Protestants Nederland zijn de Stichting 'Spaanse Evangelische Zending' (SEZ) en de Stichting 'In de Rechte Straat' (IRS). DE SEZ kwam voort uit een initiatief van de vroeger zo vermaarde Chr. Geref. tijdredenaar prof. G. Wisse in 1952. Protestanten in Spanje werden toen verdrukt en de SEZ, met o.a. de bekende J.R. van Oordt in Zeist, die ook wel in het blad van Protestants Nederland schreef, wilde materiële hulp aan die Spaanse christenen bieden. Dat is nu minder nodig; het accent ligt nu volgens het SEZcontactblad Zendingsbode op bijbelcursuswerk en literatuurverspreiding, niet alleen in Spanje maar ook in de Spaanssprekende landen van Midden- en Zuid- Amerika. Het bestuur behoort tot de rechterflank van de Nederlandse Hervormde Kerk en een drietal kleine reformatorische kerken. Verwantschap met Protestants Nederland is er wel; hechte contacten in de zin van gezamenlijke bijeenkomsten e.d. of bestuursvergaderingen zijn er (nog) niet. Misschien een idee voor de toekomst?

Meer banden waren en zijn er met 'In de Rechte Straat', eerst met ds. Hegger, nu met evangelist Van Dooijeweert. Af en toe zijn er gezamenlijke bijeenkomsten. Delegaties van beide besturen praatten wel met elkaar. De wil om, met erkenning van elkaars eigenheid, doelen en middelen, wat meer samen te werken is aanwezig.

Naar Vlaanderen

Protestants Nederland keek en kijkt ook over de grenzen, maar veel verder dan Vlaanderen komen we niet. De in Antwerpen arbeidende ds. K. Groeneveld is lid van ons hoofdbestuur. In ons comité zit nog ons voormalig bestuurshd J.K. Overbeeke van het Vlaams evangehsch (is: protestants) blad De Kruisbanier. Destijds in Vlaanderen werkzame predikanten als ds. B.W. Ganzevoort werkten mee aan ons blad. In de tijd van onze active bestuursleden L. Huizer en C. Kalle werden dagtochten naar de Vlaamse Bijbeldag in de stad van Marnix van St. Aldegonde georganiseerd. Zakenman Klaas Sluys, ooit 'Het wonder van Boechout', nam artikelen over in zijn 'Vlaams Kerkblad' en zo was er meer. Of en hoe deze grensoverschrijdende activiteiten van Protestants Nederland kunnen worden voortgezet is soms een agendapunt op onze bestuursvergaderingen.

Ulster en Aix

Met andere buitenlandse, enigszins verwante, organisaties waren en zijn er spaarzame contacten, mede door de taalkloof. Franse, Duitse en Engelstalige organisaties, de laatste vooral uit Schotland en Noordlerland, kunnen onze publicaties veelal niet lezen. Omgekeerd nemen wij wel eens stukken over uit o.a. de 'Informationsbrief' van de Duitse belijdenisbeweging 'Kein anderes Evangelium' of van Engelse artikelen van o.a. dr. Chfford Smyth. De strijd van geharnaste anti-papisten in Noord Ierland, zoals ds. lan Paisley en leden van de Oranje-Orde daar, kunnen wij op afstand wel begrijpen, maar hun wapens zijn niet de onze. Bomaanslagen en demonstraties behoren in onze ogen niet tot de geestelijke wapenrusting van de christen. Het Franse protestantisme kennen we nu vooral uit publicaties van de Nederlandse Hugenotenstichting of door de activiteiten van het comité dat zich in ons land inzet voor de kleine theologische faculteit in Aix-en-Provence, die vooral de kleine onafhankelijke Gereformeerde kerken van Frankrijk bedient. Artikelen van de Franse prof. Pierre Courthial of de Brit Paul Wells die in Aix doceert, kwamen soms in ons maandblad. Van een orthodox-protestantse Europese 'Internationale' is echter geen sprake.

Pausmacht in Europa

Juist met het oog op zo'n zich verenigend Europa zou dat bepaald geen overbodige luxe zijn. Want ook binnen Europa rukt nog altijd het pausdom op, ook als economische macht. Dat is geen verkrampt idee van en stelletje extreme papenhaters. Maar een onverdacht rooms-katholiek politicus zei dat recent nog in het eveneens niet bepaald paus-vijandige 'Katholiek Nieuwsblad'. De politicus is onze oud-minister van Financiën Otto Ruding, thans groot-bankier in New York. Ruding betoogde in dat blad, dat 'de westerse economie zich langzaam beweegt in de richting van de sociale visie van paus Johannes Paulus i r . Ruding vindt dat westerse bedrijven zich steeds meer richten naar de pauselijke sociale encychek 'Centesimus Annus' (Het honderdste jaar; zo genoemd omdat deze paus dit stuk uitgaf één eeuw na de opmerkelijke pauselijke encycliek over het sociale vraagstuk). 'Conform pauselijke richtlijnen', zei Ruding, 'zien die bedrijven in, dat er meer is dan alleen winst willen maken. Ze streven ook naar meer continuïteit, naar het handhaven van milieudoelstellingen, naar meer inmenging in hun bestuur'. Als nu de r-k politicus Ruding deze invloed van pauselijke denkbeelden in de Europese economie erkent, waarom zou Protestants Nederland dan niet beducht zijn voor groeiende politieke invloed van het Vaticaan in een nieuw Europa als een nieuw rooms verenigd rijk onder pauselijke supervisie?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen