Kuitert denkt, dus Hij is niet

Ik moet zeggen dat ik werkelijk boos ben geworden toen ik de "resultaten" van het nieuwste boek van Kuitert tot me liet doordringen. Het heet "Over religie". In dit boek rekent Kuitert af met het persoonlijk bestaan van God. Dat God Persoon is, is ook maar een voorstelling uit de traditie. Ik zeg het wat vereenvoudigend maar als we ons beperken tot de kern dan dringt het in alle scherpte tot ons door waar Kuitert met zijn pakkende schrijfkunst - want schrijven kan hij! - en zijn welsprekendheid uitkomt. God als Persoon bestaat niet. Wij kunnen niets van Hem als Persoon weten.
Wie wat thuis is in de "theologische" methode van Kuitert, zag het wel aankomen dat het hier een keer op moest uitdraaien. Kuitert had al afrekening gehouden met wat de Bijbel over Jezus zegt. Niet maar met wat wij denken dat de Bijbel over Jezus zegt, nee met wat de Bijbel werkelijk over Jezus zegt. Maar ook de Bijbel stelt voor Kuitert weinig voor. Het is een godsdienstig boek vanuit de traditie met de neerslag van wat mensen hebben ervaren vanuit hun omgang met een hogere Macht die ze toen maar God hebben genoemd. De grondstelling van Kuiterts denken is wel bekend. Vanuit die grondstelling is heel zijn" theologie" te verklaren en te doorzien en dan moet het hem nagegeven worden dat Kuitert scherp, logisch en consequent denkt en redeneert. De grondstelling luidt: Alle spreken over God komt van beneden, zelfs als wij zeggen dat het van boven komt. Met andere woorden: God spreekt niet echt. De Bijbel is in het geheel niet de openbaring van God. Het is niet het Woord van God, de Bijbel is slechts weergave van het spreken en denken over God van mensen in een bepaalde tijd. Aan hun spreken, denken en voelen kunnen wij vandaag wel wat hebben - ieder doet er maar mee wat hij of zij wil en wat hij of zij kan gebruiken - maar het is op geen enkele manier normatief voor ons "geloven" en handelen. Dat moeten we allemaal zelf uitzoeken en invullen. De Bijbel als Gods Woord is voor Kuitert "even aandoenlijk als onvruchtbaar".
Kuitert noemt de mensen die in hun onnozelheid nog van mening zijn dat de christelijke traditie nog heel wat anders gezegd heeft dan hij de "oude hap". Hij kan er wel begrip voor opbrengen dat zij nog niet zo ver zijn als hij, maar hij is van oordeel dat de omstandigheden van onze tijd en de tijd die voor ons ligt, hun de ogen wel zullen openen.

Wat gelooft Kuitert eigenlijk?
Hij gelooft alleen in zijn eigen denken. Kuitert denkt. Dat is de nieuwe "openbaring". Kuitert denkt God. Het zal filosofisch-historisch wel niet helemaal kloppen, maar ik kan de gedachte aan de grondstelling van de wijsgeer Descartes niet kwijt: Ik denk dus ben ik. De mens denkt zich de werkelijkheid en dat betekent dat God wel als we het over Hem hebben projectie moet zijn van ons denken en dat aan God elke werkelijkheid, los van de mens en los van ons denken, wordt ontzegd. Kuitert denkt en dus is "Hij daarboven" niet.
Ik heb getracht me een slapeloze nacht lang in te denken wat dit betekent. En dit alles uit het brein en de pen van iemand die goed gereformeerd is begonnen! Het zij een teken in protestants Nederland. Ik ga voorbij aan wat de Bijbel werkelijk zegt. Maar ik denk aan de martelaren uit de vroege en latere christelijke kerk. Zij hebben hun leven over gehad voor de belijdenis dat Jezus de Here is. Zij waren zo naïef te geloven in een persoonlijk God. Ze hebben zich late doden, verscheuren door wilde dieren, verbranden voor een illusie. In de laatste maanden heb ik me tussen door weer verdiept in Maarten Luther en zijn reformatorische ontdekking en alles wat dat heeft teweeg gebracht. Die arme Maarten Luther: al zijn aanvechtingen voor niets. Niets van het aangesproken zijn door de levende God, Die voor Luther in diens "torenervaring" hem het Evangelie van de gerechtigheid van God uit geloof tot geloof heeft geopend. Illusie, Maarten dat je toen gezegd hebt: de Heilige Geest heeft mij het Woord geopenbaard. Volstrekte vergissing. Mooie bronervaring maar zonder enige werkelijkheid. Arme Augustinus: voor zijn sterven heeft hij zijn tranen vergoten voor de God en Vader van de Here Jezus Christus vanwege zijn zonden en hij ontving de troost van Christus. Mooie ervaring, maar er beantwoordt geen enkele waarheid en werkelijkheid aan. Bach, je hebt je vergist toen je in de vrede van het kruis mocht heengaan. Ik denk aan mijn eigen zuster die op 29-jarige leeftijd aan kanker moest sterven. Wat een worsteling met de levende God en Vader van onze Here Jezus Christus. Wat ging al biddend en strijdend de troost van het Evangelie van Jezus Christus voor haar open. Illusie. Niet meer dan dat. Ik denk aan al die broeders en zusters die ik in de loop van de jaren enigermate heb mogen begeleiden op weg naar hun sterven. Ik hoor nog altijd hun deerlijke geloofsgetuigenissen in de volle zekerheid van het geloof. Ik hoor het nog een zuster in Enschede uitroepen op haar sterfbed toen ze zo onrustig was en ik haar vroeg: Wat ziet u en zij plotseling omhoog kwam en haar handen spreidde en het vol heerlijkheid uitriep: Mijn Heiland. Illusie Harry Kuitert. Illusie. "Hij daarboven" bestaat niet.
Ik denk aan mijn catechisanten en ik zag ze voor mij: prachtige jongens en meisjes, kinderen van deze tijd en aangeraakt door deze cultuur. Soms denk je: wat moet er van hen worden en je bidt voor hen en je bidt met hen: Heere, bewaar ze, werk met Uw Woord en Geest in hen en dan zijn er die gezegende catechisatie-uren waarin Gods Woord open gaat en de jonge harten worden aangeraakt. Illusie, Harry Kuitert. Weet je nog, Harry Kuitert, dat je - ik meen eind 1994 - een gesprek hebt gehad met een groep christelijke gereformeerde predikanten in Amersfoort - ik was er toen ook bij - en dat je zei: wat jullie zeggen, daar moet ik inderdaad ernstig over nadenken. En dat je je liet ontvallen: wat ik nog eens graag zou willen, is gewoon dominee zijn ergens in een dorp in het noorden van het land en gewoon catechisatie geven. Dat klonk mooi. Maar je uitte een illusie en leidde ons gewoon om de tuin. We hadden dat toen uiteraard wel door want die "oude hap" is uiteraard ook niet helemaal zonder hersens en Gode zij dank ook niet zonder geloof.
Ik denk aan wat de Heilige Geest in veel delen van de wereld aan het doen is. Er klinken machtige getuigenissen uit Azië, Afrika en Zuid-Amerika. Het zijn getuigenissen van een illusie want Hij, van Wie ze getuigen, bestaat niet. Al die evangelisten, die kortgeleden uit de hele wereld bijeen kwamen in Amsterdam, ze hielden zich bezig met oen God, Die niet is.
En dan al het bidden. In je boek Het algemeen betwijfeld christelijk geloof wijdt je daar zelfs mooie passages aan. Maar nu blijkt dat het te mooi geschreven was. We mompelen maar wat voor ons uit. Dat kan wel opluchting geven en een goed gevoel, maar het stelt niets voor. Illusie. Geen wonder dat je weinig waarderende woorden voor de kerk kunt opbrengen. We mogen nog een facilitair bedrijf van religieuze behoeften zijn en als zodanig hebben we dus nog een functie. Voorlopig kunnen de predikanten dus nog even vooruit. Maar ze hoeven zich weinig illusie te maken wat jou betreft.
Welnu, dat doen we ook niet. We zijn ook niet helemaal op ons achterhoofd gevallen al schijnt het wel eens zo met dat vreemde predikantenvolk. We houden ons ook niet bezig met illusies al hebben we nog wel eens een ideaal. Zo maar, gegrepen door de levende God Die ons met zo'n kracht aanspreekt dat we met Luther het volstrekt zeker weten: Hij is er weer. Hij spreekt tot ons. Waarom, Harry Kuitert, zouden we ons afmatten en jarenlang inspannen als we met een illusie bezig zijn? Terwijl we, met de capaciteiten die predikanten warempel ook hebben, wel iets anders zouden kunnen gaan doen en dan - het klinkt bijna vals - nog veel konden verdienen ook. Jij hebt vele a.s. predikanten gevormd. Je hebt ze nu dus laten vallen als een baksteen. Dat overleven we wel, maar dat het aardig is, is wat anders.
Ik weet het: niemand hoeft me er op te wijzen, ik schrijf nu niet wetenschappelijk meer. Maar ik heb er in dit stuk ook geen behoefte aan.
Harry Kuitert, je denken en je wetenschap zou ons overtuigen als je er ook in slaagt om de dood tot een illusie te verklaren. We zijn er, zo zeg je ergens, ingeluisd en we worden er uitgesluisd. Als ooit eens zal blijken dat jouw denken een illusie is? Als die God, Die jij tot niet Persoon hebt verklaard, eens voor Zichzelf gaat opkomen? Ik kan niet anders dan Hem te voet vallen en mijn heil van Zijn Zoon te verwachten. Die ik met Thomas van harte belijd als mijn Here en mijn God. Ja ik weet het: het vloekt in je oren: als mijn God. Maar de "oude hap" kan niet anders. Thomas kon niet anders, Paulus kon niet anders, Augustinus kon het niet, Luther kon het niet, Calvijn kon het niet. En mijn zuster kon het niet. Maar daar heb jij geen boodschap aan, Harry Kuitert. Jouw denken is het "Evangelie" en voor dat "Evangelie" past de "oude hap" te enen male ondanks al jouw geleerdheid.

J. Jonkman

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen