Kuifje voor volwassenen

De redactie van Eisner wordt gevoerd door Ward Wijndelts (32). Hij wordt bijgestaan door enkele sleutelfiguren uit de stripwereld. Wijndelts schrijft al jaren over graphic novels voor NRC Handelsblad. "Joost Nijsen van uitgeverij Podium vroeg me dit blad op te zetten, omdat hij zag dat de beeldroman in de Angelsaksische wereld een commercieel interessante tak is. Hij had het gevoel dat in Nederland de tijd rijp is voor een dergelijk tijdschrift en ik was het met hem eens."

Net als veel anderen is Wijndelts opgegroeid met Kuifje en Asterix en Obelix. "Vooral van Kuifje was ik een liefhebber, ik verzamelde alle delen. Toen ik volwassen werd, ebde de belangstelling voor het stripverhaal wat weg. Een jaar of zeven geleden kwam een vriend echter aanzetten met "Jimmy Corrigan" van de Amerikaan Chris Ware, een heel precies getekende literaire strip met een complexe verhaallijn. Ware speelt in dit beeldverhaal op een knappe manier met de tijd en het verloop ervan. Zijn tekeningen hebben soms Escherachtige onmogelijkheden. Op dat moment realiseerde ik me dat er volwassenen waren die strips voor volwassenen maakten. Dat was de reden dat ik weer eens een stripboekenwink el binnenstapte. Daar ontdekte ik bijvoorbeeld "Maus" van Art Spiegelman, een stripverhaal over een Joodse overlevende van Hitlers Europa. Spiegelman kreeg er in 1992 de Pulitzer Prijs voor."

Wat is het verschil tussen een stripverhaal en een beeldroman?

"Dat is meteen de interessantste en tegelijk ingewikkeldste vraag. Het verschil in vorm valt direct op. Een stripboek heeft een groter formaat en is dun. De grafische roman lijkt meer op een gewoon boek en telt soms wel 600 bladzijden. Inhoudelijk kun je zeggen dat het in een stripverhaal gaat om een avontuur, de personen zelf zijn minder belangrijk. In een grafische roman komen alle grote literaire thema's aan de orde: liefde, eenzaamheid, geloof, maatschappijkritiek. Er bestaan overigens ook non-fictiebeeldverhalen. De journalist Joe Sacco uit Malta deed in stripvorm verslag van oorlogssituaties. Eigenlijk is het buitengewoon ingewikkeld om een definitie te geven van de grafische roman. Er is een grote wolk van verschillende soorten beeldverhalen voor een volwassen publiek."

Wat is de meerwaarde van een beeldverhaal boven een gewone roman?

"Een grafische roman combineert de literaire mogelijkheden van een roman met de visuele mogelijkheden van een striptekening. In een tekening kun je dingen uitdrukken die niet in woorden te vangen zijn. Met kleuren kan bijvoorbeeld een bepaalde sfeer worden opgeroepen. Plaatjes lenen zich ook goed voor spelen met de tijd: versnellen, vertragen. De Canadese striptekenaar Seth laat bijvoorbeeld in vier tekstloze pagina's heel mooi zien dat er een jaar, met alle seizoenswisselingen, verstrijkt. Dat zijn bijzondere mogelijkheden van dit medium.

Overigens is het verschil met de gewone roman relatief. Tot in het begin van de twintigste eeuw was het gebruikelijk dat romans werden geïllustreerd. De Belgische striptekenaar Hergé, geestelijk vader van Kuifje, verdiende aanvankelijk de kost met het maken van illustraties in de stijl van houtgravures voor tijdschriften en romans."

Ontnemen tekeningen lezers niet de mogelijkheid zich een eigen beeld te vormen?

"Dat gevaar is inderdaad aanwezig. Toch kunnen beelden wel degelijk de fantasie prikkelen. Als ze maar niet te expliciet zijn. Tekenaars hebben vaak de neiging te veel uit te leggen, álles weer te geven. Wat dat betreft kunnen ze leren van schrijvers. Ook in tekeningen kun je veel suggereren."

Dick Matena bewerkt klassieke romans als "De avonden" van Reve en "Kaas" van Elsschot tot beeldromans. Hoe kijkt u tegen zijn manier van werken aan?

"Matena is zonder twijfel een belangrijke wegbereider voor de grafische roman geweest. Hij heeft de acceptatie van het genre in de literaire wereld sterk bevorderd. "De avonden" verscheen bij De Bezige Bij, een signaal dat literaire uitgevers de beeldroman serieus begonnen te nemen.

Matena kiest er echter voor de integrale tekst van de roman in het beeldverhaal op te nemen en dat vind ik jammer. De lezer krijgt op deze manier veel dubbele informatie. Als in de roman wordt gezegd dat het regent, hoef je dat in de strip niet onder woorden te brengen, dat kun je gewoon laten zien. Het beeldverhaal heeft een heel eigen scenario. Je kunt het vergelijken met de filmversie of hoorspelbewerking van een boek. Veel grafische romans worden trouwens verfilmd; regisseurs vinden het prettig met een goed scenario te werken."

En Marten Toonder?

"Hij is op een gekke manier de vader van de serieuze strip geweest. Doordat hij op een literair niveau verhalen schreef én bijbehorende tekeningen maakte, was hij een zeldzaam dubbeltalent. Hij was echter ook eigenzinnig, zijn stijl heeft eigenlijk nooit navolging gekregen. Verhalen waarin dieren de hoofdrol spelen zijn tegenwoordig ook niet meer gangbaar. In ieder geval is zijn directe invloed op de stripwereld gering geweest. Wel heeft hij laten zien dat beeld en tekst op een heel interessante manier kunnen worden gecombineerd. Het was overigens ook Toonder die Matena in de jaren negentig vroeg van zijn Tom Poes- en Pandaverhalen strips te maken. Dat zette Matena op het spoor van het bewerken van klassiekers."

Waarom blijft Nederland wat achter als het gaat om de grafische roman?

"Daar heb ik geen goede verklaring voor. Misschien speelt mee dat de markt ervoor in Nederland eenvoudig kleiner is dan in Frankrijk of Duitsland. In elk geval hoop ik dat het blad Eisner een bijdrage kan leveren aan het vergroten van de populariteit van de beeldroman. Zowel kwantitatief als kwalitatief is er groei mogelijk. Ik zou het bijvoorbeeld toejuichen dat de Nederlandse grafische roman wat minder autobiografisch wordt. Het valt me op dat veel vrouwen voor die insteek kiezen. Het zou leuk zijn wanneer los van de persoonlijke verhalen grote thema's aan de orde kwamen.

Een ander aandachtspunt is dat de beeldroman in de boekhandel nog niet de prominente plek heeft gekregen die hij verdient. De uitgevers nemen het genre serieus, nu de boekhandel nog. Ik zal me daar de komende tijd voor inspannen."

Wat is het ideale beeldverhaal?

"Van belang is dat wordt onderkend dat de grafische roman een apart genre is. Ik vind het daarom niet terecht dat een beeldroman wordt genomineerd voor de Libris Literatuurprijs. Het is immers geen roman in de gewone betekenis. Er zou een nieuwe prijs voor ingesteld moeten worden.

Voor een goede beeldroman heb je mensen nodig met een dubbel talent - ze moeten goed kunnen tekenen én kunnen schrijven. Zulke talenten zijn er niet veel. Ik heb zelf wel eens geprobeerd een strip te maken, maar dat is geen sinecure. Het mooiste is wanneer tekst en beeld op een goede manier worden geïntegreerd, zodat ze elkaar ondersteunen en versterken. Mijn ideaal is een soort Kuifje voor volwassenen."

Eisner

Uitgeverij Podium uit Amsterdam brengt vanaf komend najaar het blad Eisner uit. Het tijdschrift verschijnt drie keer per jaar en wordt hoofdzakelijk gevuld met (voorpublicaties van) literaire strips. Daarnaast is er ruimte voor discussie over vorm, inhoud en richting van het genre. Ward Wijndelts zal de redactie voeren.

Uitgever Joost Nijsen: "Eisner ziet het als een belangrijke taak om een beter contact tussen striptekenaars en scenaristen in Nederland tot stand te brengen, en wil de literaire strip in Nederland een vast en hoogwaardig podium bieden. Hierdoor krijgen jonge en gevestigde tekenaars en scenaristen uit Nederland, Vlaanderen en de rest van de wereld de kans om zich voor een Nederlands publiek te presenteren."

Wijndelts: "Met dit blad willen we een staalkaart bieden van wat er op het gebied van de grafische roman verschijnt en de populariteit van het genre bevorderen."

Het blad is vernoemd naar de Amerikaan Will Eisner (1917-2005), die als uitvinder van de graphic novel te boek staat. Hij introduceerde de term in 1978 voor zijn boek "A Contract With God". De strip was aanvankelijk geen succes, maar door de term graphic novel raakten uitgevers geïnteresseerd.

In Nederland zijn op dit moment enkele uitgevers actief op de markt van de grafische roman: Atlas, Harmonie, Podium en Oog & Blik.

Vijftig jaar geleden

De term "beeldroman" had vijftig jaar geleden een andere betekenis dan tegenwoordig. Bedoeld werd nog niet de literaire strip voor volwassen, dat genre zou pas veel later opduiken. De beeldroman van toen was een stripboekje op A7-formaat, dus ongeveer ter grootte van een pakje sigaretten, maar dan veel dunner. Hij had meestal maar één tekening per bladzijde en werd vooral tussen 1947 en 1955 uitgegeven. De populariteit begon echter al tijdens de Tweede Wereldoorlog met de befaamde Dick Bosboekjes. Door de papierschaarste was het streven om met betrekkelijk weinig papier toch een compleet verhaal of afgeronde episode uit te brengen.

Opvoeders konden de beeldverhalen echter niet waarderen, ze zouden leesluiheid in de hand werken. Minister van Onderwijs Rutten stuurde op 19 oktober 1948 zelfs een dringende brief aan scholen en gemeentebesturen met de tekst:

"Het is mij bekend, dat een deel van de Nederlandse schooljeugd veelvuldig z.g. beeldromans leest. Deze boekjes, die een samenhangende reeks tekeningen met een begeleidende tekst bevatten, zijn over het algemeen van een sensationeel gehalte zonder enige andere waarde.

Het is niet mogelijk tegen de drukkers, uitgevers of verspreiders van deze romans strafrechtelijk op te treden, terwijl evenmin iets kan worden bereikt door geen papier beschikbaar te stellen, aangezien het voor deze uitgaven benodigde papier op de vrije markt verkrijgbaar is. Hoewel ik er van overtuigd ben, dat op de meeste scholen het lezen van deze boekjes zo veel mogelijk wordt tegengegaan, zal ik het toch op prijs stellen, indien gij het personeel Uwer scholen er, wellicht ten overvloede, op wilt wijzen, dat het gewenst is toe te zien dat de leerlingen de beeldromans niet in de school brengen of onder hun makkers verspreiden. Waar de omstandigheden dit wenselijk maken, waren de leerlingen er te wijzen op het zeer oppervlakkige karakter van deze lectuur en op de talrijke boeken, die hun belangstelling meer waard zijn."

De brief is tot op heden niet ingetrokken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen