Bijbels in prenten en Goudse glazen

In het museum tegenover de Goudse Sint-Jan pakken ze ook uit met Erasmus, die zijn jeugd doorbracht in deze stad. Op een banner staat de tentoonstelling ”Ik wijk voor niemand” aangekondigd.

Tom Hage, voorzitter van de Stichting Goudse Sint-Jan, begint er in de kerk meteen over. „We hebben goede contacten met het museum, maar wij leggen in deze tentoonstelling andere accenten. Het museum presenteert Erasmus vooral als een man van de moderne tijd, een humanist in de moderne betekenis van het woord, een strijder voor de tolerantie. Wij zeggen: Erasmus is vooral een chrístenhumanist. Humanist betekent eigenlijk: taalgeleerde. Erasmus was ook een taalgeleerde. Een filoloog die door een grondige bestudering van het Nieuwe Testament in de grondtaal, het Grieks, kwam tot een nieuwe editie, zijn ”Novum Instrumentum”. Het werd de eerste gedrukte tekst van het Nieuwe Testament in het Grieks.”

De Bijbeleditie van Erasmus, nu 500 jaar oud, lag aan de basis van tal van Bijbelvertalingen, onder meer de Statenvertaling. Omdat de glazen in de Sint-Jan vooral Bijbelse taferelen verbeelden –met onder andere het apocriefe boek Judith daarbij inbegrepen– kwamen de initiators van de tentoonstelling ”Het Woord verbeeld. De Bijbel in glas en prent” op het idee om bij de voorstellingen in glas afbeeldingen in verschillende Bijbeledities te zoeken.

Onder diverse ramen staan sinds vrijdag vitrines opgesteld met daarin onder meer Bijbels uit de collecties van het Nederlands Bijbelgenootschap en het Bijbelmuseum te Leerdam. De meeste voorstellingen in glas en op papier verschillen niet zo veel van elkaar, valt op. Ook al zit er soms meer dan honderd jaar tussen het moment waarop het glas en dat waarop de Bijbel werd vervaardigd.

Maar verschillen zijn er ook. Jona stapt in het glas uit de manshoge bek van de vis. Als een overwinnaar, met daarbij de tekst: ”Ecce plq Jonas hic” (Zie, meer dan Jona is hier). Op een prent van Gerard de Jode in een Antwerpse Bijbel uit 1585 ziet het er heel anders uit. Jona knielt nog op één knie, net nadat de vis –een monsterlijk wezen met veel vinnen– hem heeft uitgespuwd. Hier wordt „Jonas van ’t zeegedrogt gezwolgen en uitgebraakt”, zo is te lezen in het gidsje bij de tentoonstelling.

Cartons

Het meest in het oog springend zijn de glazen in het koor van de kerk. Deze gaan over Johannes de Doper, wiens naam de kerk draagt, vertelt Hage. „Je ziet van links naar rechts het leven van Johannes de Doper en de Heere Jezus verbeeld. Het middelste raam met de doop van Jezus door Johannes heeft bovenin een afbeelding van God de Vader. Deze is lange tijd weggeweest, maar bij de restauratie in de jaren dertig van de vorige eeuw werd deze afbeelding teruggeplaatst.”

Hoe wisten de restaurateurs hoe het glas eruit moest zien? „Uniek aan de glazen van de Sint-Jan is dat alle ontwerptekeningen, de zogenoemde cartons, bewaard zijn gebleven. Dat is bij geen enkele kerk in Nederland het geval. De cartons zijn daarom uniek en nog kostbaarder dan de ramen zelf. We willen deze dan ook op de Werelderfgoedlijst van Unesco krijgen. Maar dat regel je niet in één dag.”

Julianabijbel

Naast veel zeventiende- en achttiende-eeuwse prenten –onder anderen van dichter, schilder en etser Jan Luyken en de Zuid-Nederlandse kunstschilder Maarten de Vos– is ook de zogeheten Julianabijbel –een geïllustreerde Statenbijbel uit 1900 die in 1909 bij de geboorte van prinses Juliana in een nieuwe band werd uitgegeven– te bewonderen. „De prenten in deze Bijbel zijn meer dan illustratief”, aldus Hage. „Ze vertellen zélf een verhaal. Neem bijvoorbeeld de geschiedenis van de onthoofding van Johannes de Doper. In de Julianabijbel wordt dit in een oosterse sfeer geplaatst. De zestiende-eeuwse ramen zijn zeker ook niet waarheidsgetrouw qua tijdsbeeld –kleding en dergelijke–, maar de Julianabijbel is dat ook niet. Je kijkt toch altijd door de bril van je eigen tijd naar de geschiedenis.”

Met de tentoonstelling wil de Stichting Goudse Sint-Jan bezoekers „nieuwsgierig maken. Rond de publicatie van het onderzoek God in Nederland las ik onlangs dat iemand zei: „Godsdienst wordt voor Nederlanders net zo onbekend als cricket.”

Jaarlijks komen er zo’n 46.000 mensen naar de Sint-Jan. Hoe mooi is het om deze bezoekers kennis te laten maken met de scheppende kracht van het Woord, ook in artistiek opzicht.”

De tentoonstelling ”Het Woord verbeeld. De Bijbel in glas en prent” is te zien tot en met 31 oktober. >>sintjan.com

Buitenbeentje

Naast alle Bijbels met prenten is er in de Sint-Jan ook een Bijbel zónder afbeeldingen te zien. Het gaat om de Delftse Bijbel, het eerste Nederlandstalige boek dat in 1477 in Delft werd uitgegeven. Tom Hage, voorzitter van de Stichting Goudse Sint-Jan: „Deze Bijbel staat op nummer 1 in de tentoonstelling. Hier begint de geschiedenis van Bijbeledities in Nederland.”

Als onderdeel van het Erasmusjaar schenkt Museum Gouda een gebrandschilderd raam aan de Sint-Janskerk. Het raam is in 2015 ontworpen en geschilderd door de beeldend kunstenaar Marc Mulders en heeft een afmeting van 8 bij 4 meter. Het raam moet het gedachtegoed van Erasmus verbeelden. Mulders noemt het een raam waarin „de erasmiaanse klanken van tolerantie, vergeving en gastvrijheid verbeeld worden in een abstract patroon van lichtschakeringen, kleurnevels, en lichtflitsen.” Het raam is nu al in het museum te zien en zal na 26 juni in de kerk geplaatst worden. Over de plaatsing is veel discussie geweest, omdat het kunstwerk in de plaats komt van een venster dat de restaurateur in 1936 gebruikte om restanten op te maken. Hage: „De restaurateur heeft dat destijds niet bedoeld als een definitieve oplossing.”

>>museumgouda.nl

Tentoonstelling

De tentoonstelling ”Het Woord verbeeld” is een project van de Stichting Goudse Sint-Jan in samenwerking met onder andere het Nederlands Bijbelgenootschap, het Statenbijbelmuseum Leerdam, Museum Catharijneconvent in Utrecht en Refo500. Winnie Verbeek, docent beeldende vorming aan Driestar educatief, Tanja Kooten van het Catharijneconvent en Anne Jaap van de Berg van het NBG namen een groot deel van de inrichting voor hun rekening.

Buitenbeentje

Behalve historische prentbijbels worden kinderbijbels en een keur aan hedendaagse Bijbels gepresenteerd door verschillende uitgevers, zoals Royal Jongbloed, de Gereformeerde Bijbelstichting (GBS), Ark Media en De Banier. Voor het voortgezet en hoger onderwijs is er een educatief programma, ontwikkeld door Wycliffe Bijbelvertalers Nederland.

De expositie loopt tot het einde van het Bijbeljaar 2016, tot 31 oktober.

>>bijbeljaar2016.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen