Zwarte dominee keurde slavernij goed

Ongetwijfeld is het voor de hoorders in de achttiende eeuw een belevenis geweest om een neger op de preekstoel te zien staan. Het was dan ook een uniek gebeuren. Alleen vanwege zijn huidskleur trok deze man volle kerken. Zijn naam was Jacobus Elisa Joannes Capitein. Toch moest men zich op zijn huidskleur niet blind staren, zo deelt een dichterlijke tijdgenoot mee, want , ,dit zwart doch zeedig weesen/ Bekleet de blanke ziel van d'Africaanschen Moor''. En hoe is deze ,,MooruytAfrica" niet door tijdgenoten geprezen? Maar wisselvallig is de mens ook in zijn voorkeuren, Capitein heeft het ondervonden. Zonder meer droevig is zijn jeugd geweest. In 1717 werd hij uit twee slavenouders geboren aan de Westkustvan Afrika. Zeven jaren was hij oud toen hij van zijn ouders beroofd werd en verkocht werd aan een slavenhandelaar. Deze gaf hem op zijn beurt cadeau aan een zekere kapitein Van Goch. Die hield de jongen bij zich en kreeg plezier in hem; er ontstond een zekere vertrouwelijke relatie en de kapitein nam de slaaf mee naar Nederland.

Namen
De jongen, die Capitein genoemd werd, had een goed verstand. Met het Nederlands had hij niet al te veel problemen en ook in andere opzichten was hij leergierig. Dat viel op, en toen hij al spoedig verklaarde dat hij predikant wilde worden om zijn landgenoten het Evangelie te verkondigen, zorgde een predikant er bij zijn meester voor dat hij studeren mocht. Hij zou de eerste neger zijn die predikant werd. Voor die tijd werd hij gedoopt in de Kloosterkerk in 's-Gravenhage. Zo kreeg hij dan de namen waaronder hij ingeschreven werd aan de universiteit. De eerste naam was Jacobus, naar de voornaam van zijn meester, de tweede Elisa naar die van diens zuster en de derde Joannes, een omvorming van de naam van een nicht. De naam Capitein droeg hij al als een herinnering aan het feit dat hij aan de kapitein ten geschenke was gegeven. Allemaal weldoeners dus, wier namen de jongen dragen mocht. Zouden die weldaden hem nooit eens verbitterd hebben? Niets lieten ze hem over van zijn verleden. Zelfs geen naam.

Slavernij goede zaak
De theologische studie bracht Capitein tot een goed einde. De dispuutoratie hield hij -we zouden bijna zeggen vanzelfsprekend- over de slavernij. En Capitein achtte dit een goede zaak! De evangelische vrijheid was volgens hem geestelijk en dus niet met de slavernij in strijd. Daarbij zou de maatschappij van veel bedelaars en leeglopers verlost zijn, als dit doorgevoerd werd, aldus de voormalige slaaf. Dat was natuurlijk wel koren op de molens van de bevelhebbers van de WestIndische Compagnie. Ze waren het geheel met hem eens. Zij immers vooral plukten de geldelijke vruchten van de uitbuiting door de slavernij; ze zagen zich nu bevestigd in hun gelijk. Ook de rest van de lezers had er vrede mee. Het verschijnsel slavernij was dermate diep ingeworteld, dat het bij bijna niemand opkwam om zich af te vragen of het ook altijd geoorloofd was. Naarde mening van de slaven zelf over het geschriftje van Capitein werd uiteraard niet gevraagd. Had men dat wel gedaan, dan zouden die het antwoord schuldig gebleven zijn, want het werkje was in het Latijn gesteld.

Preken
In 1742 werd Capitein bevestigd als predikant van het fort St. George D'Elmina, tegenwoordig in Ghana. Maar voor zijn vertrek heeft Capitein ook nog een paar maal in Nederiand gepreekt. Voor de eerste keer in de Pieterskerk te Leiden, daarna in Middelburg en in een paar andere plaatsen. De kerken hadden vol gezeten met heilbegerigen -of waren het nieuwsgierigen? Capitein was door de grote menigte ,,vrij wat ontstelt" geweest. Geen wonder. De preken die hij gehouden heeft zijn later uitgegeven, voorzien van een aantal lofdichten. In hoogdravend rijm, vol ingewikkelde stijlfiguren, werd hij daarin geprezen en tegelijk poëtisch uitgezwaaid op zijn weg ,,ten dienste der Barbaaren'' (zijn eigen volk).

Alleen
D'Elminazou door zijn arbeid worden een,,schoon kasteel van Heil". Helaas, het zou allemaal heel wat anders lopen. Capiteins komst in D'Elmina zette een tragedie in die zelfs door zijn dood niet beëindigd werd. Op acht oktober 1742 kwam de prediker op de plaats van zijn bestemming aan. Vol goede moed hield hij de intreepredikatie, maar de hoopvolle tonen die erin doorklonken zouden al spoedig verstommen. Aanvankelijk preekte Capitein iedere zondag en iedere donderdag, maar de opkomst van de hoorders was niet groot, de meeste bewoners van het fort waren rooms. Daarnaast was het peil van het zedelijk leven bedroevend. De meeste mannen leefden samen met negerinnen en slavinnen, zonder gehuwd te zijn. Capitein zag er een reden in om het Avondmaal niet te houden. Hij stichtte een schooltje, maar na een redelijk begin verliep het. De ouders vonden het belangrijker als de kinderen gingen zwemmen. Maar het ergste was toch dat Capitein steeds meer alleen kwam te staan. De blanken zagen hem als een bondgenoot van de negers, de slaven zagen hem als een handlanger van de blanken. Het was de vraag of hij ten slotte de kracht zou hebben om de kloven te overbruggen.

Handel
Hij heeft het geprobeerd, maar zijn eenzaamheid deed hem ten slotte het pleit veriiezen. Capitein werd veriiefd. Op een heidense negerin nog wel. Hij stelde pogingen in het werk om haar te huwen. Een ieder sprak er schande van, zij die als hetonzedelijkst bekend stonden misschien nog wel het meest. Of Capitein al volhield dat hij de negerin tot het christendom zou overbrengen, het haalde niets uit. Zelfs de kerken in Nederland bemoeiden zich met het geval en Capitein capituleerde en trouwde ten slotte met een blanke vrouw, een zekere Antonia Ginderdros. De tegenwerkingen hebben hem ontmoedigd. Capitein, ooit zo ijverig begonnen, verslapte. Hij besloot om zich toe te gaan leggen op de handel. Dat zou hem aanzien geven en hem gerespecteerd maken. Misschien wel, als het gelukt zou zijn, maar het werd een fiasco. Hij leende, maar vergiste zich. Hij had geen handelsgeest en hij verloor. Schuldeisers eisten steeds dringender hun geld op. Capiteins antwoorden werden botter. Steeds dieper kwam hij in de put, maar van dat alles drong in Nederland niets door. In zijn brieven deed hij het voorkomen alsof hij zijn ambtswerkzaamheden nog steeds vol ijver waarnam. Hij wist wel beter. Alle mooie plannen bestonden alleen op het papier.

Weemoed
Toen kwam de dood. Op 1 februari 1747 stierf de eerste negerpredikant, ongeveer dertig jaar oud. Hij liet een weduwe en een failliete inboedel achter. De preken van Capitein spreken ons niet aan, net zo min als de pennevruchten van velen van zijn tijdgenoten. Zijn opvattingen over de slavernij delen we niet, maar toch blijft een gevoel van weemoed achter bij de kennisneming van het tragische leven van deze zwarte jongen. Meer dan verreweg het grootste gedeelte van zijn tijdgenoten was hij ervan doordrongen dat het Evangelie ook aan de moren gepredikt moest worden. Het is hem niet gelukt. Hij faalde, stompte af en ging ten onder in de uitzichtloze bandeloosheid van het koloniale leven. Hoe velen hebben zijn lot niet gedeeld? Er waren zendingsidealen in het Nederiand van de achttiende eeuw, maar hoe weinig is daarvan verwerkelijkt? Het leven van de voormalige negerslaaf Capitein toont dat aan.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen