NEWMANS GEDACHTEN OVER DE RECHTVAARDIGING

C.J. de Vogel, NEWMANS GEDACHTEN OVER DE RECHTVAARDIGING. Hun zin en recht ten opzichte van Luther en het protestantsche christendom, reprint van 1939, met inleiding van G. Puchinger, 568 pag., prijs ƒ 95, - , Boekencentrum, Zoetermeer 1994.

Mevrouw C.J. de Vogel (1905-1986) was een fijnzinnig geleerde van uitzonderlijke eruditie. Nadat zij in 1926 tot bewuste aanvaarding van het christelijk geloof was gekomen - zij sloot zich bij de N.H. Kerk aan - en in 1936 te Utrecht cum laude was gepromoveerd op een historisch-filosofische studie over Plato, ontwikkelde haar religieuze denken zich langzaam maar zeker in de richting van het Rooms-Katholicisme, waartoe zij in 1944 overging. Bij deze ontwikkeling was het gedachtengoed van de (eveneens Rooms geworden) Engelse theoloog John Henry Newman (1801-1890) van invloedrijke betekenis. Met zijn geschriften hield zij zich na haar promotie diepgaand bezig, inzonderheid met zijn Lectures on Justification (1838) en zijn roemruchte Sermons. Het eerstgenoemde geschrift heeft zij naar eigen zeggen 'onder een ongelooflijke emotie gelezen, soms werkelijk onder tranen'. Het resultaat was dat zij er onderhavige omvangrijke studie aan wijdde, die in 1939 te Wageningen verscheen, maar waarvan (door de oorlogshandelingen van mei 1940) de meeste exemplaren in vlammen opgingen. De presentexemplaren waren intijds verzonden. J.H. Gunning J.Hzn. was lyrisch: 'Een zeldzaam grootsch boek, dat mij op dezen dag, waarop ik mijn stervende zuster ga bezoeken, stervensmoed en levensmoed geeft. Ik zal lang noodig hebben om alles te verwerken'. Ambivalent reageerde Miskotte: 'Gistermiddag stuurde de boekhandel mij uw boek over Newman ter inzage. Een ongeschikte dag. Zaterdag. Maar ik heb erin gelezen tot vannacht vier uur. Nu, na de preek, voel ik mij gedrongen u onmiddellijk te danken voor uw werk'. Miskotte kende Newman, maar in tegenstelling tot De Vogel had hij hem achter zich moeten laten: 'door Newmans angst en ernst en eeuwige onzekerheid vermoeid, terug naar de theologie van mijn lieve moeder: die van Kohlbrügge, en vooruit naar Barth', waardoor hij 'met een ruk in de ruimte gezet' was. Miskotte ervoer Newman als 'een diensthuis'. Vrijwel al zijn preken had hij doorworsteld, maar 'altijd bleef dat gevoel, dat eenvoudige gereformeerden steeds onder de "ethische" prediking hebben: het is wel waar, maar ik heb er niet genoeg aan; waar de prediker ophoudt, daar begint pas mijn nóód'. In zijn boekbespreking fulmineert hij: 'Arme zielen!, de oude wet, evangelisch verkleed, over u! de tyrannie der oude philistijnen. Hoed u! aangevochten volk, u weer van voren af aan tot deze zelfkwelling te begeven'. Deze en dergelijke bijzonderheden staan vermeld in de meeslepende inleiding die G. Puchinger aan de heruitgave van dit tot nu toe sporadisch te verschalken boek deed voorafgaan.

De Vogel was toen zij deze studie schreef (nog) protestants. Miskotte evenwel vond haar in feite (al) rooms. Wellicht had hij gelijk. Ofschoon zij haar bezwaren heeft tegen Newman (ze vindt zijn positie te sacramentalistisch en ook wel te 'meritoriaal'), sluit ze zich aan bij diens grondige kritiek op de Lutherse rechtvaardigingsleer. Zij wil Luther en Trente bij elkaar houden. De verschillen zitten volgens haar in eenzijdige accentueringen, maar 'feitelijk zeggen Luther en de Trentsche vaderen over de rechtvaardiging hetzelfde, feitelijk zien beide het Christenleven als een heiligingsproces en de rechtvaardiging als genade'. Zij betreurt het dat accentverandering de mensen die dezelfde woorden spreken voor elkaar onverstaanbaar maakt.

Naar mijn overtuiging onderschat De Vogel de fundamentele beslissingen die de Reformatie in het geding om de vrije genade nam. Dat neemt niet weg dat haar boek een waardig document mag heten van theologische bezinning. Haar diepe zorg is herkenbaar. Die zorg is deze, dat het evangelie van genade wordt verkondigd aan een volk dat van een 'druk der

wet' nooit iets geweten en dat 'vrees voor het oordeel nooit gevoeld heeft'; dus dat het evangelie niet staat tegen het reliëf van de wet. Evenzeer is zij beducht voor een strak imputatieve rechtvaardigingsleer die geen implicaties heeft in het concrete leven. Ofschoon ik de uitkomst van haar onderzoek niet deel, valt niet te ontkennen dat De Vogel theologiseert met een helder hoofd en een warm hart en dat zij het klassieke dogma inzake toerekening en Christusgemeenschap, gebed en liturgie, doop en avondmaal, zonde (natuur) en genade, kerk en Schrift, verkiezing en verbond, grondig en vooral existentieel doordenkt. De opzet van haar studie is breed. Na een analyse van Newmans geschrift komt ze tot een uitvoerige vergelijking met Luther (en lutheranen) en met het calvinisme. Vervolgens confronteert zij in een gedreven discussie Newmans denken met dat van de (jonge) Barth. Tenslotte formuleert zij haar conclusies. Wat haar in Newman aantrekt (en wat zij heilzaam acht voor haar kerk en haar tijd) is de ongereserveerde bereidheid om de Gekruiste te volgen, de eerbied voor de (en het) Heilige en de praktische consequenties die hij aan zijn inzichten verbond, kortom zijn hartstocht voor heiligheid. De Vogel is zich bewust dat een protestantse ontmoeting met Newman leidt tot innerlijke strijd, tot een conflict 'alsof men twee harten heeft'. Het is makkelijker - zegt zij - om maar één hart te hebben. Maar bedoelde strijd acht ze vruchtbaar en verheffend. 'Want als wij dien niet ontwijken, dan zal hij ons nader brengen tot de Waarheid en den Wil van God'. Zelden las ik een boek waarbij bewondering en tegenspraak, bekoring en distantie zozeer om voorrang streden. De diepe ernst spreekt aan. Wat afschrikt is de dreiging, dat het anker van de geloofszekerheid in het ruim (van eigen hart) wordt uitgeworpen in plaats van in de bodem der genade.

A.d.R.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen