Vergane Hollandse glorie in Potsdam

De monumentenzorg in Oost-Duitsland heeft veel te lijden gehad van het beleid van de communistische partij in dat land. Alleen monumentale gebouwen van internationale allure werden goedgekeurd voor een grondige opknapbeurt. Zo kon het gebeuren dat de Hollandse wijk met achttiende-eeuwse huizen in Potsdam aan de verloedering werd prijsgegeven. Hoewel de bakstenen huizen met de karakteristieke klokgevels inmiddels op de monumentenlijst staan, ontbreekt in Oost-Duitsland de kennis om ze op een goede manier te restaureren. De situatie in Potsdam is tekenend voor veel monumenten in Oostduitse steden, menen deskundigen.

Moerassig
De oude Nederlandse wijk werd ruim 250 jaar geleden gebouwd op initiatief van de toenmalige koning van Pruisen, Friedrich Wilhelm I. Hij sloeg hiermee, twee vliegen in een klap. Hij wilde de vestiging van Nederlandse ambachtslieden in de Mark Brandenburg aantrekkelijk maken. Bovendien zag hij kans een stukje stadsuitbreiding in een moerassig gebied door ervaren Hollandse bouwmeesters uit te laten voeren. In 1742 waren er 134 huizen gebouwd, inclusief klokgevels, glas-in-lood-ramen en opkamers. De opkomst van de Nederlanders viel echter zwaar tegen. Slechts 22 gezinnen verruilden hun land voor Potsdam. De inwoners van de wijk verdienden hun brood vooral met textielnijverheid, zijdeverwerking en tapijtweverij.
Een poging, enkele jaren terug, om de Hollandse wijk het oude aanzien terug te geven is op niets uitgelopen. Voor de restauratie werd de complete Hollandse wijk ontruimd. De verpaupering sloeg steeds verder toe, omdat het tempo van de restauratie op een zeer laag pitje stond. Inmiddels zijn nog geen dertig van de 134 huizen opgeknapt, terwijl meer dan de helft van de huizen nog steeds leegstaat.

Scheve gevels
Drs. T. M. Elsing, directeur van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond (KNOB) kan er niet om treuren dat de restauratieplannen van de Oostduitsers zijn gestrand. Een delegatie uit Potsdam bezocht vorige week ons land op uitnodiging van de KNOB en het ministerie van buitenlandse zaken. Volgens hem hebben de rigoureuze wijzigingen meer kwaad dan goed gedaan aan de monumenten. Zo werden gevels die scheef stonden, afgebroken en weer keurig netjes in het lood gezet. En dat terwijl de gevels waarschijnlijk expres zo zijn gebouwd. Volgens Elsing gebeurde dit „op de vlucht bouwen" vroeger regelmatig. De gevel bleef redelijk droog bij een fikse plensbui. Bij pakhuizen was het voordeel dat de ballast die van boven naar benedan of omgekeerd getakeld moest worden, niet tegen de muur stootte.
In verschillende huizen moesten houten vloeren het veld ruimen voor betonvloeren. Door het toepassen van de DDR-bouwvoorschriften verdwenen de karakteristieke open haarden met Hollandse schouw uit de huizen. In de nieuwe gevels werden de bovenramen opeens exact boven de onderramen geplaatst. Voor Eising is het duidelijk dat de Oostduitsers nog moeten leren dat alles wat oud en scheef is, niet zonder meer vervangen hoeft te worden. „In Nederland maken we zoveel mogelijk gebruik van het bestaand materiaal in een te restaureren pand". De delegatie uit Potsdam nam hier onder andere een kijkje bij restauraties in Amsterdam, Haarlem en Leiden.

Betonpolitiek
Architect Norbert Blumert, die in de Hollandse wijk woont en werkt, heeft geen goed woord voor de oude bouwpolitiek in zijn land: „Het was een echte betonpolitiek, harteloos en zonder emotie. Zelfs in de jaren tachtig zijn er nog Hollandse huizen afgebroken. Deze zijn inmiddels weer opgebouwd, maar het zijn alleen maar slechte kopieën. Houten vloeren verdwenen en maakten plaats voor beton".

De restauratie van de Hollandse wijk raakte vorig jaar helemaal in het slop. Niet alleen omdat de financiële situatie onzeker werd. Door de op stapel staande eenwording tussen de beide Duitslanden is het nog niet bekend hoeveel geld er straks voor restauratie beschikbaar komt en welke projecten voorrang krijgen. De Oostduitsers hadden vooral te kampen met een tekort aan geschikt materiaal, zoals bakstenen.
De KNOB wil de helpende hand in Potsdam bieden, maar kan dit alleen nooit voor elkaar krijgen. De organisatie hoopt dat verschillende Nederlandse bedrijven een huis in de wijk willen adopteren. Bij het ministerie van VROM ligt ondertussen een subsidieaanvraag van twee en een halve ton klaar. Volgens Elsing gaan de drie grootste restauratiebedrijven in ons land hun krachten bundelen om in Potsdam aan het Hollandse project te kunnen werken. Het is overigens wel de bedoeling dat men de kennis van restaureren op de oosterburen overbrengt.

Elsing schat de kosten van het project op 50 miljoen gulden. Voor de KNOB moet de wijk bovenal weer een woonfunctie krijgen —het ligt op slechts twintig kilometer van Berlijn— maar er moet ook ruimte zijn voor wat toeristische promotie. „Al moet het daar geen stukje Volendam of Marken worden", waarschuwt de directeur. De oude kroeg Zum Fliegenden Hollander moet ook in oude luister hersteld worden. Elsing denkt voorlopig aan een café-restaurant waar Nederlands bier wordt geschonken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen