Joden uit Portugal voelden zich in Amsterdam veilig

De „Portugese" joden waren eigenlijk voor een groot deel Spanjaarden. In 1492, na de verdrijving van de laatste islamieten, de „Moren", was er ook voor de joden geen plaats meer in Spanje. Nog meer dan elders in West-Europa werd de aanwezigheid van de joden als een bedreiging voor de eenheid van rijk en kerk gezien. Veel Spaanse joden vluchtten toen naar onder andere het buurland Portugal. In 1497 was het ook in Portugal niet langer veilig voor een joodse gemeenschap: koning Manuel wilde trouwen met de dochter van het Spaanse koningspaar...

Massale doop

In plaats van de joden te verdrijven, zoals in Spanje, koos de koning voor een andere oplossing. De hele joodse gemeenschap in Portugal werd onder dwang gedoopt. Zij werden vanaf dat moment nieuw-christenen genoemd. Een deel van deze gedoopte joden, de zogenoemde marranen ("marrano" is wellicht afgeleid van een oud-Spaans woord voor varken), bleef in het geheim trouw aan het jodendom.

In 1536 werd ook in Portugal de Inquisitie ingesteld, die inoest toezien op de naleving van het katholieke geloof. Vele marranen werden door de Inquisitie tot de brandstapel veroordeeld. Om hieraan te ontkomen trachtten nieuw-christenen zich buiten het Iberisch Schiereiland te vestigen. Eind zestiende eeuw werd Amsterdam vanwege het economische klimaat en de betrekkelijke vrijheid van godsdienst een van de plaatsen van vestiging.

In Amsterdam weer jood

Hier keerden de nieuw-christenen tot het joodse geloof terug. Aan de Portugese joden van Amsterdam, aan hun rol in de handel, aan hun aandeel in de kolonisatie van Noord- en Zuid-Amerika, aan de langzame verdwijning van het Poi;tugees uit het grootste deel van de eredienst, is één deel van de lopende tentoonstelling gewijd. De tentoonstelling gaat vooraf aan de grootscheepse herdenking in 1992 van de verdrijving van de joden uit Spanje.

Het tweede hoofdthema van de tentoonstelling vormen de bekroonde fotoserie en een film die de Franse antropoloog en fotograaf Frederic Brenner de afgelopen jaren maakte over de afstammelingen van de marranen die in Portugal bleven leven.

Restant in Portugal

Anno 1991 wonen zij -het zijn er nog zo'n 120, lichtte Frederic Brenner gisteren tijdens een perspresentatie toe— nóg steeds in een afgelegen bergstreek in Noord-Portugal. Zij noemen zichzelf judeus, joden of danaçao, dat wil zeggen: van de natie. Officieel is men rooms-katholiek. In de beslotenheid van de familie, binnenshuis, houdt men echter vast aan het oorspronkelijke joodse geloof.

Geheimhouding is door de eeuwenlange vrees voor de Inquisitie onderdeel van het marraanse ritueel gebleven. Vanuit de joodse oorsprong is echter een ritueel ontstaan dat ver verwijderd is van de joodse tradities. In Portugese gebeden, opgezegd uit het geheugen, is het enige resterende Hebreeuwse woord Adonai, de benaming van God.

"De laatste marranen in Portugal. De Portugese joden van Amsterdam". T/m 24 nov. in het Joods Historisch Museum, Amsterdam; openingstijden: dagelijks van 11.00 tot 17.00 uur.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen