De Ganges bergt meer dan doden

Het is zaak een geschikt onderkomen voor de nacht te vinden. Ons reishandboek heeft al gewaarschuwd: in Varanasi werken de hotels samen met het leger van 40.000 fietstaxi’s. Iedere chauffeur die een gast aanbrengt, kan rekenen op provisie. De herberg van onze keuze, de goedkope ”Yogi Lodge”, zit niet in dat komplot. „Wil je met de fietstaxi van het busstation naar de Yogi Lodge”, zegt ons handboek, „noem dan niet die naam, maar alleen de wijk Goudaulia. Je legt de rest te voet af”.

Op het moment dat we uit de bus stappen, worden we omringd door fietstaxi’s. Van alle kanten worden hotelnamen geroepen. Ik laat de naam van de ”Yogi Lodge” vallen. De chaos wordt compleet: „Sahib, daar is al drie dagen het licht uitgevallen en er is geen water”. Een ander: „Oh no Sahib, de Ganges is buiten haar oevers getreden, ”Yogi Lodge” is overstroomd!” Een derde: „”Yogi Lodge” bestaat al twee jaar niet meer, Sahib!”

Opnieuw

De man met wie we onderweg de baar passeren, hebben we naar de wijk Goudaulia weten te sturen. Daar aangekomen, worden we in het donker van de Indiase nacht niet veel wijzer. De ene voorbijganger stuurt ons hierheen, de ander daarheen. Het loopt tegen middernacht en we hebben nog steeds die ”Yogi Lodge” niet gevonden. We kunnen zelfs het plein niet meer terugvinden waar we even eerder met de fietstaxi zijn afgezet. De enige oplossing: een nieuwe fietstaxi nemen en opnieuw beginnen.

Als deze ons opnieuw bij Goudaulia afzet, wijst de chauffeur een donker steegje aan. De steegjes van de wijk zijn te smal voor een fietstaxi en we zien onszelf daar niet zonder angst rondlopen.

We raken ons hele gevoel voor richting kwijt. Zo nu en dan botsen we tegen een passerende schim op of glibberen we weg in de overal op straat liggende koeiepoep. De lucht is zwaar van vieze geuren. Plotseling staan we verrast voor de gevel van ”Yogi Lodge”, en gelukkig: er is plaats!

Moedertje Ganges

De stad Varanasi telt zo’n 700.000 inwoners en is ook naar Indiase begrippen zwaar overbevolkt. Rijk en arm verdringt zich er op de vierkante meter. Vooral arm, want de deelstaat Uttar Pradesh is een achtergebleven landbouwgebied, waar de welvaart sinds de onafhankelijkheid van het land nauwelijks is toegenomen. Op wetenschappelijk gebied heeft de stad daarentegen veel te bieden. De universiteit van Varanasi speelt een belangrijke rol in het ontwikkelen van het Hindi, de nationale taal van India. Ook de studie van het Sanskriet trekt vele studenten aan.

Vlak bij Varanasi hield Boeddha vijfentwintig eeuwen geleden zijn eerste preek over de boodschap van verlichting. De stad zelf ontwikkelde zich in het recentere verleden tot een belangrijk centrum van het hindoeïsme. Door deze historie is het heilige Varanasi een pelgrimsoord geworden. Gedurende de hele dag, maar in het bijzonder tijdens het ochtendgloren, begeven pelgrims zich massaal naar ”moedertje Ganges” voor een ritueel bad. Vooral zieke mensen trekken ernaartoe. Sterven in de heilige stad Varanasi levert, gelooft men, de kortste route naar de hemel op. Voor wie eenmaal is gestorven, is een crematie aan de oever van de heilige rivier de Ganges een goede optie.

Het oude gedeelte van Varanasi langs de rivier de Ganges is wereldberoemd vanwege de ”ghats”, de gigantische trappen die een afdaling vanuit de stad naar de rivier de Ganges mogelijk maken. Dit spektakel willen we ons niet laten ontgaan.

Heilige koeievlaai

De volgende ochtend proberen we ons via een plattegrondje te oriënteren, alvorens we op pad gaan. Het oude Varanasi is een wirwar van steegjes. Op elke hoek is wel een klein tempeltje gebouwd, door gelovige voorbijgangers zo nu en dan voorzien van wat nieuwe, prachtige oranje kleurstof Een ijverige Brit heeft er ooit bij elkaar 1100 geteld. Toch overheerst de kleur bruin in het straatbeeld. Overal moet  je heilige runderen ontwijken om een vrije doorgang te krijgen. Alles wat met koeien te maken heeft, is in India heilig, zo ook ”holy cowshit”, heilige koeievlaai. De stad zit er vol mee. Armoedige vrouwen proberen er nog wat aan te verdienen. Met hun handen schrapen ze het goedje van de grond, daarbij omgeven door zwermen vliegen. In gelijke porties kwakken ze de mest tegen de muren van de huizen. Ms de sacrale hopen door zon en wind gedroogd zijn, worden ze weer van de muur afgeplukt en kan de verkoop beginnen. Wie wil zijn fornuisje niet stoken met heilige koeiepoep?

Bedelaars

We haasten ons naar de belangrijkste trappenpartij langs de Ganges, de ”Dasaswamedh Ghat”.

Wie gaat baden in de Ganges, moet als rechtgeaarde hindoe eerst zijn plicht in de liefdadigheidssfeer vervullen. Langs de kant van de weg bevindt zich een haag van bedelaars. Allemaal hebben ze een bord of een pannetje voor zich staan, waarin de pelgrims hun aalmoes kunnen gooien. Op iets eervollere wijze komen geldwisselaars aan hun brood: de rijken kunnen daar hun papiergeld omwisselen voor muntjes. Voorts worden er op grote schaal lotusbloemen verkocht, die door de pelgrims aan het water van de Ganges worden toevertrouwd. Een bezienswaardigheid is het kappersgilde in de open lucht. Alle mogelijke lieden oefenen in de nabijheid van de Ganges het kappersvak uit. De pelgrims vormen een dankbaar leger klanten! Weer anderen voorzien in de zorg voor een schoon gebit. Ze verkopen korte stukjes boomtak, die aan de uiteinden tot een soort borsteltje kapot gedrukt zijn. Ook bloeit er een levendige handel in lege flessen: ieder kan daarmee zelf uit de rivier heilig water tappen om bijvoorbeeld thuis thee mee te zetten.

Poedelen

Dan is het moment aangebroken om de Indiërs te water te zien gaan. Door de moessonregen is de Ganges ver buiten haar oevers getreden. De Ganges: brengster van vruchtbaarheid, geschenk van de god Sheva. Het water staat tot aan de bovenste treden van de Ghats. Pelgrims verdringen zich bij het klein beetje ruimte dat nog is overgebleven. Soms, zo lees ik in de reisgids, verdringen de mensen zich zo, dat er tientallen doden bij vallen.

Vandaag is het vrij rustig, het regent. Jonge mannen doen yoga-oefeningen en wassen hun zonden af, slechts gekleed in een klein lendedoekje. Vrouwen dalen met sari en al in het stromende water af. Priesters spreken in ruil voor een muntje de zegen over de pelgrims uit: „Ganges, Uw water maakt ons onsterfelijk”. Er wordt gegorgeld met het water, gebitten worden geschrobd en gespoeld. Rijken gooien muntjes in het water, armen duiken onder om het geld van de viezige bodem te vissen. Sommigen kinderen grazen over de bodem met hun mond: als ze weer boven komen legen ze hun mond en wordt de opbrengst in de hand gespuugd.

Langs de badende meute mensen dobbert een schamel verpakte dode, niemand die zich erom bekommert.

Brandstapels

Volgens de hindoes is het uitstrooien van de crematie-as van de overledenen over de Ganges de enige manier om de cirkel van geboorte en wedergeboorte te doorbreken. De hindoe gelooft namelijk dat hij na zijn sterven steeds opnieuw geboren wordt (reïncarnatie) en dat de positie waarin hij dan terechtkomt, is bepaald door zijn vroegere handelingen.

Voor een degelijke crematie is een brandstapel van ongeveer 440 kilo hout nodig. Rijke mensen verkiezen sandelhout boven goedkopere soorten. Je ziet het daar aan de Ganges voor je ogen allemaal gebeuren.

Vlak boven de waterlijn is een groot platform waarop de lijken verbrand worden. Enkele kinderen wijzen ons door de wirwar van steegjes de weg naar deze ”burning ghats”, de brandstapels. Het is er een drukte van belang. Onder de omhoog kringelende rookpluimen zie ik acht lichamen liggen. Een aparte kaste (de Doms) is druk in de weer met de aanvoer van hout. Wie wil, kan rustig tussen de smeulende lichamen doorlopen.

Ik kan wel uren blijven kijken naar dit toch wel heel bijzondere schouwspel. Zo somber als ik ervan word, zo relatief is alles weer als plotsklaps een verdwaalde koe met enige onhandige bewegingen het podium bestijgt, en de Doms kunnen het dier slechts met behulp van veel duwen en sjorren weer weg krijgen.

Enkele Doms zijn druk doende met het uitzeven van vrijgekomen as. Edelmetalen uit vullingen, kronen, oorbellen en dergelijke vormen een welkome aanvulling op hun loon. De afgewerkte as wordt ter plekke in de Ganges geschoven. Die ziet er soms zwart van.

Ons reishandboek waarschuwt nadrukkelijk: „Neem geen foto als je geen zelfmoordneigingen hebt!” Eenvoudige plattelanders komen met hun dierbare doden soms van heinde en verre. Zij vrezen dat de geest van hun overledene vanuit de verbrandingsrook in de fotocamera gaat zitten. Alle kosten en moeiten zouden zo voor niets zijn geweest, de schuldige kan dan ter plekke worden gedood.

Rioolwater

Cremeren in Varanasi is lopendebandwerk. Voor het platform liggen op de grond een paar lichamen op hun beurt te wachten. Ze liggen er uit te druipen van hun laatste rituele bad, want na aankomst worden ze nog eenmaal in moedertje Ganges gedoopt. Familieleden drentelen er zenuwachtig omheen. Arme mensen kunnen geen hout betalen. Zij schuiven hun geliefden onverbrand of slechts gedeeltelijk verbrand tussen de badende pelgrims in de Ganges. Zo gaat dat met een paar honderd lichamen per week! Op afgelegen plaatsen zie je zo nu en dan arme mensen met behulp van straatafval een vuurtje stoken onder een dode. Kilometers stroomafwaarts cirkelen de gieren boven hun constante maaltijd-aanvoer. Ook een lijmfabriek vist stroomafwaarts naar lichamen, als grondstof voor de produktie. Aan de Ganges ‘toevertrouwde’ kadavers van heilige koeien maken de omzet helemaal interessant.

As en lijken vormen niet de belangrijkste vervuiling van de heilige rivier. Resten van landbouwgif en industriële lozingen maken het water steeds giftiger. Een farmaceutische fabriek loosde enkele jaren geleden zoveel morfine, dat aan de oevers stroomafwaarts een compleet verslaafde apenkolonie is aangetroffen. Ook de steden laten zich niet onbetuigd: per dag wordt een miljard liter rioolwater in de Ganges geloosd. Een stad als Varanasi lost 30.000 liter rioolwater per minuut, vanuit zestig afwateringspijpen. Zo zie je maar: niet alleen Nederland kent waterproblemen!

Ziekten

Voor India wordt de verontreiniging van deze levensader steeds meer een probleem. Het wachten is ook hier op een ”Deltaplan”. Politiek India roept dan ook al enige tijd: ”Swatcha Ganga”: Zuiver de Ganges. Een eerste openbaar toilet in Varanasi is een van de bereikte mijlpalen tot nu toe. Badende pelgrims hoeven nu niet meer door alle uitwerpselen van hun zieke mede-poedelaars te banjeren.

Dit neemt niet weg dat de situatie onhoudbaar is. Het huisvuil van honderden miljoenen Indiërs belandt vroeg of laat in de Ganges. Cholera, tyfus en paratyfus, geelzucht, polio, huidaandoeningen: al deze ziekten ontstaan door contact met besmet water en komen dan ook veel voor in India.

Maar liefst 98 procent van de inwoners van Varanasi heeft het hele jaar door te kampen met maag- en darmaandoeningen. Stroomafwaarts gebruikt de miljoenenstad Calcutta de inhoud van de Ganges als drinkwatervoorziening, met als gevolg dat ook daar 80 procent van de bevolking lijdt aan amoebendysenterie, een soms dodelijke darminfectie die gepaard gaat met bloederige diarree.

Nederland

Er moet wat gebeuren met de Ganges. Nederland laat in het kader van de ontwikkelingssamenwerking in de deelstaat Uttar Pradesh drinkwaterputten aanboren of vernieuwen. Kleine boeren hebben vaak geen toegang tot de drinkwatervoorziening van de rijken en moeten tot op heden genoegen nemen met het sterk vervuilde rivierwater. Nederlandse deskundigen zijn uitgenodigd algemene adviezen uit te brengen voor een schoner en efficiënter industrieel procesbeheer. Ook wordt gewerkt aan verbeteringen van rioleringen.

Niet alleen om gezondheidsredenen moet de vervuiling aangepakt worden. Door erosie in de streek rondom de bovenloop van de rivier wordt een grote hoeveelheid zand en slib aangevoerd. Door verzanding en neerslag van afval stroomafwaarts loopt de hele afwateringsfunctie van de Ganges gevaar. Er treden steeds meer overstromingen op en het bevaren van de rivier is door ondiepte en grillig verloop onmogelijk geworden. Er doen zelfs geruchten de ronde dat Nederland voor miljarden aan bagger-orders uit India kan verwachten.

We gaan terug naar onze ”Yogi Lodge”, sip geworden van alle indrukken. Wat een beklemmende stad, wat een ingewikkelde problematiek. Op de slaapzaal zit een internationaal groepje gasten de dag te evalueren rond een Amerikaan, die al dagen op bed ligt met verschrikkelijke diarree. Een meisje uit Leiden koestert in haar hand een potje zware antibiotica, die ze maar is gaan slikken als preventief middel tegen darmklachten. Een Argentijnse plastisch chirurg vertelt aan de stamtafel de sterkste verhalen. Hij gaat bij voorkeur midden in de nacht naar de brandstapels”. Een Britse computerdeskundige knikt instemmend.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen