Elf kinderen en armoe in Vinkeveen

Als de telefoon gaat ik met Meta Bison een afspraak wil maken, is ze zojuist terug uit Den Haag. In haar eenje heeft de Beverwijkse weduwe er een demonstratie tegen het paarse kabinet opzitten.

Staatssecretaris Linschoten van sociale zaken (op het tijdstip van ons gesprek was deze nog in flinctie, red:) was het doelwit van haar optreden. Vanwege zijn plannen voor de uitkering van weduwen had mevrouw Bison zijn naam voor een paar uur in Lynchoten gewijzigd. „Er was veel onvrede in het land. Ik dacht: ik ga ze, als huisvrouw, een groet uit de provincie brengen. Ik wilde naar meneer Linschoten. De paarse plannen voor de weduwen zijn heel droevig, en er zijn ook zo veel zwervers en zieken, er is veel verdriet.

Zondagmorgen zongen we in de kerk een lied:

„Voor de mensen die in nood
zoeken naar de goede dood
die door iedereen verlaten
heel alleen met hun verdriet
niet meer hopen, niet meer praten".

Toen wist ik: Ik moet naar Den Haag".

Vrouwen

Meta Bison noemt de reacties hartverwarmend. „Een bloemenman bracht voor de versiering van de Tweede Kamer bloemen, en zei tegen me: Eigenlijk verdient ú ze. Op een symposium zei meneer Linschoten echter tegen een zaal vol met weduwen: Ja, jammer hoor, dan moet u maar gaan werken. Ik werd er akelig Van. Zijn regeren is negeren. Alle waarden gaan eraan op dit moment".

Zou Sander Bison ook tegen een paars kabinet geweest zijn?

„O vast! Ik voel dat. Dat is zo wonderlijk. Ik weet zo veel van mijn grootvader, maar als ik aan hem denk, voel ik grootvaders hand die wat ruw is en een klein kinderhandje daarin.

Opa Bison was, wat ik me herinner, een moeilijk mens. Als je wat wilt bereiken, ben je natuurlijk niet altijd gemakkelijk en met elf kinderen en een klein inkomen is het leven sowieso niet eenvoudig. Maar wat ik zo in hem waardeerde, was dat hij vrouwen een kans gaf Ik ben helemaal niet feministisch, maar hij zorgde ervoor dat een onderwijzeres op zijn school in Vinkeveen benoemd werd. Dat was heel progressiefin die tijd: mensen gelijke waarden geven. Dat vond ik moedig".

Hotel in Bergen

Op mijn vraag het leven van haar opa langs te gaan, belandt Meta Bison eerst in haar ouderlijk huis. „Mijn ouders hadden een hotel in Bergen aan Zee, en ik zal u vertellen: dan draait alles om de gasten.Zij kenden daarom de waarde van antiek niet, noch de waarde van boeken. In veel gezinnen was dat helaas zo. Daarom is er zo veel van vroeger, ook over opa Bison, weggegooid. In de literaire almanak van Aarts, die dit voorjaar verscheen, staat dat opa geboren werd in... eh, in...”

in 1866.

„Ja, dat was in Vinkeveen".

De almanak noemt Maasdam.

„O, Maasdam, ja. Nou, opa Bison is altijd hervormd gebleven. Ja, we hebben in de familie wel, en, hoe heet nu die heel strenge hoek van de Hervormde..."

De Gereformeerde Bond?

„Die mensen zijn er nog wel in onze familie. Er zijn mensen die twee keer op een zondag naar de kerk gaan. Dat is allemaal wel goed, maar ik kijk toch graag naar het leven van alledag, hoe we het daar van afbrengen. De kinderen van de paus zijn me even lief als de kinderen van een gastarbeider, zeg ik altijd. Het kan me niet schelen of iemand zwart of wit is of met een hoofddoekje loopt. Ik heb het idee dat opa Bison ook zo weids dacht. Zo buiten de kerken om. Dat je een bepaald goed gevoel, zo’n oergevoel hebt. Maar hij hield wel van geld, heb ik begrepen, maar dat mag toch wel?"

Bushaltes

„Ik weet echt niet in welk gezin mijn opa groot werd. Ik weet wel van de strijd, van de armoede. In Vinkeveen was hij schoolmeester, voor mijn gevoel een heel klein dorp. Nu zijn er twaalf bushaltes, aar ik had in mijn herinnering het beeld an een lange straat met een school en en kerk. Er was een bovenmeester, en je ad de notaris en de burgemeester.

Het gezin Bison telde elf kinderen en ie waren speels. Kwamen kinderen bij het ater, overal aanwezig in die omgeving, „ dan verdronk er natuurlijk best wel eens en kind. Dan zeiden ze in de volksond: als ze er bij Bison één zoeken, nou ie hebben ze zat, die zoeken we maar iet. Harde humor, uit de armoe geboren.

De Bisonnen hebben een ontzettend gevoel voor humor, dat houdt je op de been. Een voorbeeld, misschien niet zo elegant voor de krant. Als je zocveel dochters hebt, komt de tijd dat ze gaan trouwen. Een van hen wilde een man die geld had en zo kwam oom Harry binnen. Bison had achter het huis in de tuin boven de sloot een houten wc. Ja, dacht die dochter, dat is een vreselijk gedoe, en ze maakte een trekker. Maar er was natuurlijk geen waterleiding".

Er is ook een kind aan tuberculose overleden, Marius. Die lag in een tentje. Ik dacht altijd: ,/As je zo veel kinderen achter elkaar krijgt, heb ie op den duur ook wel een zwakke broeder’. Maar mijn vader -hij was de jongste zoon en het tiende kind- bleek niet zwak.

Mijn vader heeft gevaren. Daar kon hij echter niet goed tegen, hij kon niet tegen de tropen. Mijn moeder zag dat uniform met die gouden strepen erop. Zij was de dochter van het hoofd van de school, van opa Schreutelkamp. Die man vond het te min om zijn .dochter met de zoon van een gewone onderwijzer te laten trouwen".

Zieke dominee

„Sander Bison preekte ook. Hij was onderwijzer aan cle school van Vinkeveen en om wat geld bijeen te krabbelen, preekte hij. Hij kon goed vertellen, had het diploma godsdienstonderwijs. Preekte hij, dan kreeg hij weer 1,50 gulden. En hij schreef zondagsschoolboekjes en dan was er weer geld. Het was armoe, hoor. De kinderen kregen alleen pannenkoeken als het geld van de uitgever binnen was. Dat was weelde, want normaal was er slechts brood met suiker of brood zónder suiker.

Als de dominee verhinderd was, als hij een ongesteldheid of zo had, werd Bison geroepen en moest hij preken. Opa Schreutelkamp zat dan al voor in de kerk.

Hoorde hij dat Bison moest preken, dan liep hij heel demonstratief de kerk uit. Dat hoorde immers niet, want hij was hoofd van de school. Hij zou het trouwens niet gekund hebben. Hij praatte wel, maar zei nooit wat. De man is in de oorlogstijd bij ons in huis geweest en kletste en kletste, maar niemand luisterde. Dan ging hij maar uit de encyclopedie voorlezen".

Zwaarmoedig

„Ik denk dat ma op dat goud en die strepen van dat uniform viel. Ze heeft tot haar dood volgehouden dat ze beneden haar stand is getrouwd. Mijn vader was zwaar op de hand, heel gelovig, een fijn, heel goed mens. Maar hij was erg zwaarmoedig. Ze waren 25 jaar getrouwd en toen zei hij tegen me: „Meid, wat moet ik nou, straks zijn we veertig jaar getrouwd!

Meid, wat moet ik vieren?’ Mensenkinderen, wat een zwaarmoedigheid. Ik zal u zeggen -en daarom is het zo jammer als iemand zich zulke zorgen maakt- dat hij drie weken voor dat veertigjarige huwelijk ziek wordt. Hij krijgt leverkanker, is met drie weken weg. De dag voor het jubileum is hij begraven. Voelt u ‘em?

Er was een mevrouw uit Goor die een dagje in de Bijenkorf ging winkelen. Nou, dat kun je je niet lekkerder bedenken.

Maar dan springt er iemand van de bovenste verdieping af, boven op die mevrouw. Dood. Dat is niet te beredeneren.

Zo was het met mijn vader ook. Die dingen moet je overgeven. Dat is een dimensie die ik het geloof noem".

Vindingrijk

„Opa Bison was godsdienstonderwijzer in de Hervormde Kerk. En mijn vader, Willem Bison, was heel serieus. Wij gingen niet naar de gewone Hervormae kerk, maar naar de evangelisatie in Bergen, Maranatha. Dat was wat strenger. Daar was het ook goed hoor, daar was het heel goed.

De meeste boekjes is mijn grootvader aan het begin van deze eeuw gaan schrijven. Sander Bison was vindingrijk en ook wel begaafd, speels. Ik denk dat hij uit armoe dit deed. Armoede maakt vindingrijk en als je dan de gave van het woord hebt, ga je schrijven. Hij flodderde niet. Hij was heel serieus".

Op tafel liggen twee stapels boeken. Meta laat ook haar eigen publicaties zien.

Over de veiling van Noord-Holland, over de brandweer van Beverwijk, over de geschiedenis van Bergen, columns over gedrag in het verkeer. Met op de achterflap een aanmoediging van Simon Carmiggelt, die haar veel waard is.

Daarnaast de zondagsschoolboeken van Sander Bison, door oudere RD-abonnees nog gelezen. „De meeste boekjes waren voor de zondagsscholen bestemd.

Kijk hier, “Begeeven noch verlaten. Een verhaal uit den tijd der kerkelijke afscheiding in ons land gedurende de eerste helft der negentiende eeuw". Ziet u? Het is in 1919 bij Buurman en De Kier in Leiden uitgegeven". Eronder ligt “Uit het leven van een verpleegster. Gezocht en gevonden", verschenen bij Groen in Leiden. Bij deze uitgeverij verscheen ook “Door God geleid. Een verhaal uit den tijd der Fransche overheersing".

Bochel Hannes in Amerika

De Veenendaalse uitgever Kool zorgde in 1980 voor een door Meta Bison herschreven versie van “Uit de duisternis tot Gods wonderbaar licht. Een verhaal uit de donkere dagen van den Patriottentijd".

"Het verhoorde kindergebed” verscheen weer in Utrecht, bij de Gebr. Den Hertog. „Hij had wel vier uitgeverijen", zegt Meta, „was daar heel inventiefin. Dit is “Allerlei uit de heilige Schrift", een boekje tot onderwijzing, tot wederlegging, tot vermaning. Ja, leuk hè, ze ruiken een beetje.

"Bochel Hannes", df e is aardig hè, die heb ik ook herschreven, althans het woordgebruik wat aangepast, want je zit nu niet meer aan de disch met sch". Met deze uitgave is de hernieuwde belangstelling voor Bisons werk begonnen. „In de jaren vijftig kregen we in Bergen aan Zee een brief Ene meneer Eversdijk, een Amerikaan, had een brief naar de familie in Vinkeveen gestuurd, die bij ons terechtkwam. Die man was als klein jongetje geëmigreerd en had “Bochel Hannes” toen meegenomen. Dat was zijn bezit. Op een gegeven moment was hij zijn boekje kwijt. Toen heeft hij een brief naar Vinkeveen geschreven, want daar had Bison gewoond".

Toch tomaat

„We hebben laten weten dat we naar “Bochel Hannes” zouden zoeken. De correspondentie met die man, nu dik tachtig, loopt nog. Hij is hier zelfs een keer geweest, wat een heel bizarre ontmoeting was. Ik weet niet of u wel eens een Amerikaan te gast hebt gehad, heel apart, maar wat deze man niet wilde eten, gooide hij zo over tafel. Opeens wilde hij het weer hebben en zat hij van mijn bord te eten. „O, ‘t is toch tomaat, geef dan maar terug". Vreselijk onfris.

"Bochel Hannes” gaat over een iongen met een gebrek, over zijn problemen op school, over het uitjouwen. Daarom ben ik blij dat Sander Bison mijn grootvader was. Hij was altijd bezig met mensen die het moeilijk hadden. Dat was zijn thema.

Hij nam het op voor zieken".

Wat zijn uw persoonlijke herinneringen?

„Ik weet nog góéd dat opa Bison op familiedagen kwam. Mijn ouders hadden, zoals gezegd, een pension in Bergen aan Zee. Op deze dagen in het voorjaar en najaar kwam hij. Opa Bison domineerde er. Ikherinner me een dominante figuur, altijd in het zwart, met een wit boordje en een zwart strikje. Hij was dominant in de goede zin. Je hebt mensen die er zijn, als ze er zijn. Niet vervelend, maar hij liet wel blijken dat hij er was. Hij was een verteller. Op mij kwam hij toen prettig over".

Ontredderd in zee

„We gingen dan altijd even uitwaaieren. Royaaleten in zo’n hotel en daarna allemaal onder zeil. Dan een frisse neus.

Even naar zee, naar het strand. Dat waren we gewend. Als het eb wordt, trekken de golven terug en heb je half nat zand. Daar liepen we op. Plots kwam er bij opko mende vloed een grotere golf terug. Als je zes bent, kun je hard lopen, maar opa Bison kon niet meer terug. Hij stond ontredderd in de zee, die zwarte hoed op, in dat ruime sop. Ik zie het nu weer voor me. Ik rende weg, heb hem niet geholpen. Tot aan zijn knieën stond hij in het water.

Dat zwart hoorde bij hem. Nu zou je dat imago noemen, maar het was voor hem geen status. Hij was een serieuze man en Rep in een zwart pak met hoed. Vroeger gebeurde dat meer.

Hij is in oktober 1940 overleden. Nee, ik weet daar niets van. Wij kinderen werden daar niet bij betrokken. Mijn vader werd weggeroepen, mijn moeder ging niet, die had geen boodschap aan de dood. Dat was een stoute vrouw, hoor. Mijn vader was veel serieuzer. Van Bisons sterven weet ik niets, het was in ieder geval niet als gevolg van de oorlog".

Levenshouding

„Wat de boodschap in zijn boeken was? Opa Bison leefde naar zijn geloof. In zijn boeken wilde hij een duidelijke posi tief-christelijke levenshouding uitdragen, die ik zelf ook op mijn kinderen heb willen overdragen. Ze gaan dan wel niet alle zondagen naar de kerk, maar zitten heel goed in hun vel.

Door die Amerikaan wisten we dat er boekjes van mijn grootvader moesten zijn, want er was in feite nooit over gesproken. Ik zei u al dat de waarde van het boek niet werd gezien. Mijn kinderen heb ik in de box al boeken laten eten, maar vroeger ging dat anders. Er werd wel eens wat lacherig over opa Bison gedaan, maar veel wisten we niet van hem. Toen die brief kwam, zijn we op zoek naar meer boekjes gegaan. Zijn lezers wonen in een bepaalde strook van Nederland, in Zeeland en op de Veluwe. Via tante Marie, zijn enige nog in leven zijnde dochter, wisten we van het Reformatorisch Dagblad af en daarom deden we een jaar of negentien geleden een oproep. De telefoon stond witheet, ik kreeg zeker 175 telefoontjes van mensen die hun verhaal vertelden. Het was hartverwarmend. Dan weetje dat iets leeft".

Trouwe blikken

„Naar aanleiding van de oproep in het RD belde een mevrouw die Gerrie heette. Ze zei dat mijn beide grootvaders in haar poëziealbum geschreven hadden en die bladzijden kreeg ik allebei. Ze heeft ze eruit gescheurd. Links staat opa Schreutelkamp, rechts opa Bison. Dan zie je hoc oppervlakkig cle een is en hoe warm de ander. Ik zal het van opa Bison voorlezen: „Lieve Gerrie, Nog zijt ge kind,/ o, blijf het al uw dagen/ blijf als een kind om s Vaders bijstand vragen/ een Vader die u altijd hoort en ziet/ die in de hemel woont en op het laagst gebied/ Zijn trouwe blikken houdt geslagen/ en voor ons klagen, voor onze smarten/ een oor heeft en een oog, een hand en hart. Je liefhebbende meester Bison".

Nou, dat is gewoon ontzettend aardig en lief voor zo’n kind. En bij opa Schreutelkamp staat er niet eens “Voor Gerrie” boven, en ook helemaal niets eronder. Ik zit opa Bison misschien een beetje te veel op te hemelen, maar je kunt toch zien dat hij het in zijn bloed had".

Volgende week vrijdag deel 2 in deze serie: Elsina Jansen, kleindochter van organist Simon C. Jansen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen