Wat koningin Juliana op zondag las

De nu 82-jarige mevrouw Bakker-Winsemius uit Beilen maakte het zichzelf niet gemakkelijk. De meeste hoofdpersonen uit haar historische romans leefden langer dan drie eeuwen geleden. Anna Maria van Schuurman uit "Het grote geheim" werd in 1607 geboren; Maria Sybilla Merian uit "De Vlindervrouw" in 1647 - om slechts twee voorbeelden te noemen. Dat vraagt om een flinke dosis inlevingsvermogen.

Desondanks koos de auteur bijna altijd bewust voor het vérre verleden. "Wat langer geleden is, vraagt weliswaar meer studie, maar er moet nu eenmaal een zekere afstand in de tijd zijn. Anders kun je te weinig fantasie kwijt. Als het onderzoek veel tijd kost, doe je er maar een jaar langer over. Dat is de moeite waard".

Om het nog ingewikkelder te maken, zijn Dieuwkes hoofdpersonen doorgaans vrij bekend, bijvoorbeeld doordat ze van koninklijken huize zijn. "Hoe beroemder je figuren, hoe eerder je door de mand valt als er iets niet klopt. Maar andere mensen interesseren mijn lezers nu eenmaal niet. Ik vind dat je een hoofdpersoon moet kiezen voor wie de lezer ook belangstelling heeft".

Geldgebrek

Dieuwke Winsemius debuteerde niet met een historische roman. Aanvankelijk schreef ze verhalen, kinderboeken en familieromans. De beweegreden voor het schrijven noemt ze "heel ordinair: geldgebrek".

"Mijn man is in de oorlog drie jaar weggeweest. Toen hij uit het concentratiekamp thuiskwam, was er niet meteen werk om het huishouden draaiende te houden. Ik vroeg me af wat ik kon doen. Dat bleek eigenlijk heel weinig te zijn. Ik was lerares naaldvakken, maar kon niet voor de klas gaan staan, omdat ik jonge kinderen thuis had. Alleen schrijven, dat lukte me wel. Wat doe je dan? Je stuurt een verhaal naar een tijdschrift. Libelle nam er meteen een op. Zo is het op gang gekomen".

Inmiddels telt het hele oeuvre van Dieuwke vijfenzeventig boeken. Zes ervan behoren tot het genre "historische roman". De eerste schreef Dieuwke op verzoek van haar vader, "een man die altijd in geschiedenisboeken neusde". "Op een donderdag aan het eind van de jaren zestig kwam ik bij hem in Leeuwarden. Hij was kwaad. De presentator van een radioprogramma had gezegd: "Bij onze koningin" -dat was Juliana- "vindt u veel karaktertrekken van haar voorvader Willem de Zwijger terug". Juliana stamt echter helemaal niet van Willem de Zwijger af, maar van de Friese Nassaus.

Daarom zei mijn vader: "Weet je wat jij moet doen? Schrijf eens een boek over prinses Maria Louise, over Marijke Meu. Zij heeft zo veel voor ons land en onze provincie gedaan, maar er is nog geen stándbeeld voor haar opgericht. Eén straat is er naar haar genoemd. Dat is alles". Ik vond dat een leuke opdracht. We zijn samen naar het Fries Museum gegaan en naar het huis waar ze gewoond heeft. In 1970 verscheen "Marijke Meu".

Ik heb aan koningin Juliana gevraagd of ik de roman aan haar mocht opdragen. Toen het gepubliceerd was, kreeg ik een brief waarin stond dat Hare Majesteit zich er zeer op verheugde aanstaande zondag dit boek te lezen. Dat vond ik zo mooi! Ik dacht: Zie je wel, ze is een werkende vrouw. Door de week heeft ze geen tijd. Die zondag zeiden mijn man en ik tegen elkaar: Nu zit de Koningin ons boek te lezen".

Vrouwen

Een historische roman is voor Dieuwke Winsemius "een verhaal waarbij je niet met de historisch feiten sjoemelt, maar dat je wel met behulp van je eigen fantasie aankleedt. De hoofdpersoon heeft echt bestaan, maar veel figuren eromheen zijn gefingeerd. Je laat zien hoe gewone mensen leefden, hoe ze zich kleedden, of ze wel of niet naar de kerk gingen en of hun kinderen belijdenis deden. Je fantasie moet historisch verantwoord zijn".

Naarmate je meer boeken over eenzelfde tijd hebt geschreven, wordt het werk gemakkelijker, is de ervaring van Dieuwke. "Je hoeft je niet meer af te vragen of er al scholen waren, hoe de mensen gekleed gingen of wat ze aten. Dat weet je inmiddels. Daar heb je je eigen archiefje voor".

De burgemeester van Willemstad, uit "De wachter van het Hollands Diep", is een van de weinige hoofdpersonen van Winsemius die in de vorige eeuw geboren werden. Hij leefde in een periode die inmiddels ook al weer een tijd geleden is, maar toch veel later dan bijvoorbeeld Maria Sybilla Merian. Het gevaar dat een auteur historische feiten gaat verwarren, lijkt in zo'n geval op de loer te liggen. Dieuwke: "Daar heb ik het niet moeilijk mee. Ik kan de dingen goed gescheiden houden. Ik kan het boek over Kaat Mossel, waaraan ik nu werk, zomaar dichtdoen en een eigentijds kinderboek schrijven. Je moet gewoon alert blijven en niet iemand een paraplu op laten zetten in een tijd dat er nog geen paraplu's waren.

Overigens is "De wachter van het Hollands Diep" -dat ik op verzoek schreef- inderdaad niet mijn sterkste boek. Het bewijst dat het schrijven moeilijker wordt naarmate de personages korter geleden leefden. Deze roman was te veel geënt op de feiten uit dagboeken die ik tot mijn beschikking had. Bovendien is de hoofdpersoon een man. Al mijn boeken -behalve het historische kinderboek "Grote Pier"- gaan over vrouwen. In hen kan ik me namelijk beter inleven".

Een vrouw in 1600 had toch een heel andere belevingswereld dan een twintigste-eeuwse vrouw?

"Integendeel. Mij valt bijvoorbeeld op dat de vrouwen over wie ik schreef, vanbinnen geëmancipeerd waren, terwijl ze nog nooit van het woord emancipatie hadden gehoord. Zulke dingen geven aan dat hun gedachtewereld met die van ons overeenkomt".

Hella Haasse

Heeft u nooitblunders gemaakt?

"Toch wel. In "De Vlindervrouw" laat ik Maria Sybilla in Wieuwerd een ontmoeting hebben met Anna Maria van Schuurman. Dat is niet mogelijk geweest. De een was al weg toen de ander kwam. De meeste lezers zien dat niet, maar je wordt toch gauw op je vingers getikt en dat vind ik goed. Sommige boeken heb ik vóór publicatie door deskundigen laten lezen. Bij "Amalia van Solms" heeft de historicus prof. W. H. J. Poelhekke me geholpen. Dat is wel zo veilig".

Stel: Maria Sybilla Merian leest uw boek over haar leven: "De Vlindervrouw". Hoe reageert ze?

"Daar heb ik nog nooit bij stilgestaan. Nu ik erover nadenk: Ze zou er vast blij mee zijn. Er is weinig gefantaseerd. Ik kon putten uit de dagboeken die haar dochters hebben bijgehouden. Alles klopt. Ik geloof niet dat ze behalve de ontmoeting in Wieuwerd fouten zou ontdekken".

Waarom schrijft een auteur die iemands leven wil vastleggen geen biografie?

"Als je een beetje romantisch bent aangelegd, wil je meer dan kale feiten kwijt. Neem Marijke Meu. Wanneer ik alleen maar feiten had opgeschreven, had ik nooit kunnen vertellen hoe heerlijk zij met haar kinderen in een rijtuig van Leeuwarden naar Oranjewoud gaat. En hoe bomen uitkomen en bloemen gaan bloeien. Ik wil ook wat gezéllige dingen kwijt".

Grote bewondering heeft Dieuwke Winsemius voor Hella Haasse, die ze haar grote voorbeeld noemt. "Ik heb een hele Hella-Haasse-plank. Als het even kan, lees ik in haar werk. Ik heb ook wel contact met haar gehad. Haar vakmanschap spreekt me enorm aan. Zij laat niets aan het toeval over; zij laat ook nooit een vraag open. Ze gaat er net zo lang op in tot ze het antwoord heeft. Dat mag je van auteurs van historische romans verwachten".

Serieuzer

Het schrijven van een historische roman is moeilijker dan een familieroman schrijven, vindt Dieuwke Winsemius. Het eist meer diepgang. "In een familieroman kun je zeggen: Dit zijn mijn figuren; ze zijn daar en daar geboren; die gaat sterven en die trouwt met die. Je begint gewoon en de rest komt wel. Bij een historische roman kun je niet zeggen: Het komt wel. Je bent gebonden aan wat er werkelijk gebeurd is. Daardoor gaan er in je eigen boek soms dingen anders dan je zelf had gewild.

Ik had zó graag gewild dat Amalia van Solms, toen zij weduwe was, met de Braziliaan Maurits getrouwd was. Dat vond ik een interessante man. Ze konden erg goed samen opschieten, dat merk je uit de briefwisseling. Ik dacht: Hij is alleen en zij is alleen, als dat nu eens wat wordt, heb ik een prachtig slot voor mijn boek. Het liep echter anders en je moet eerlijk zijn.

Overigens mag je tijdens het schrijven nooit gebruikmaken van iets dat later gebeurd is. Je bent er wel zeker van dat dat gebeurde, maar op het moment waarop je schrijft, weet je als het ware nog niet wat de toekomst brengt. Ik heb een vriendin gehad die haar figuren liet dromen van iets dat zou gaan gebeuren. Dat kan niet. Het is heel verleidelijk, maar het is mij te gemakkelijk. Je verraadt dat jij als auteur kunt terugblikken op de geschiedenis. Ik doe dat niet".

Heeft een historische roman voor u meer waarde dan een familieroman?

"Nee. Je kunt die genres niet met elkaar vergelijken. Bij de historische roman gebruik je een andere stijl. Je bezigt een minder gemakkelijke zinsbouw en een statiger woordgebruik - antieker, hoewel ik de dialogen niet in oud-Nederlands doorgeef, aangezien dat de leesbaarheid zou hinderen. Alleen uit brieven of dagboeken citeer ik letterlijk, om toch iets van de sfeer over te brengen. Het publiek van historische romans is overigens ook anders dan dat van familieromans. De historische-romanlezer is veel serieuzer. Een familieroman neem je mee op vakantie, die is oppervlakkiger. Maar daarom hou ik er wel van, hoor".

Houvast

Uw hoofdpersonen zijn protestants-christelijk. Kunt u een historische roman over een niet-christen schrijven?

"Ik wil mezelf nu niet direct zo'n goede christen noemen, maar ik denk niet dat ik me zou kunnen verplaatsen in de gedachtewereld van iemand die niet gelooft, die geen houvast heeft. Anna Maria is een groot voorbeeld van iemand die dat houvast wel had. Zij was beroemd, maar ze zette álles opzij om alleen God te dienen. Ze verkocht al haar rijkdom. Ze had niets anders meer dan een paar lakens voor haar bed en wat lijfgoed.

Het schrijven over figuren die niet geloven, laat ik maar over aan schrijvers met een bredere blik. Ik wil graag dat mijn boeken iets meer bieden dan een paar plezierige uren, want die biedt de televisie al. Mijn voornaamste drijfveer is het verlangen om mensen een beetje begrip voor de geschiedenis bij te brengen. Als je geen geschiedenis hebt, heb je geen geweten. Verder leg ik er geen boodchap in. Ik denk bijvoorbeeld nooit: Nu hoop ik dat iemand door mijn boek zijn leven gaat verbeteren".

Wilt u in uw werk niet laten zien dat God de geschiedenis schrijft?

"Dat God de geschiedenis schrijft, geloof ik zeker. Ik hoop wel dat mijn leven zo is geweest dat dat zichtbaar werd, maar ik heb het niet speciaal in mijn werk gelegd. Dan had ik theologie moeten gaan studeren".

Kaat Mossel

In een dik, rood boek groeit momenteel de zevende historische roman van Dieuwke Winsemius. Pas als het boek klaar is, zet de schrijfster het in de computer. Op een van de eerste bladzijden is de streefdatum genoteerd: 1 maart 1999.

Dieuwke: "Kaat Mossel leefde van 1723 tot 1798. Niemand kent haar echt. Veel mensen denken dat ze een ordinaire visvrouw was. Nu ik onderzoek naar haar leven doe, stuit ik echter op de leukste en plezierigste dingen over deze vrouw. Zij blijkt een heel bijzonder iemand te zijn geweest, die zelfs bij Willem V op bezoek ging. Hij gaf haar geld om de buurt waarin ze woonde te versieren met oranje toen de patriotten teruggedrongen werden.

Later zat Kaat Mossel drie jaar lang in de Gevangenpoort, omdat ze "Oranje Boven" had geroepen en naar een patriot gespuugd zou hebben. Kaat zei echter: "Ik heb inderdaad Oranje Boven geroepen, maar ik heb niet gespuugd". Toen de dichter Willem Bilderdijk erachterkwam dat ze gevangen zat en geen geld had om zich bij de rechtbank te laten verdedigen, heeft hij haar opgezocht. Bilderdijk zorgde ervoor dat Kaat verdedigd werd. Hij kreeg zelfs een schadevergoeding van zesduizend gulden voor haar los en toen ze werd vrijgelaten, haalde hij haar persoonlijk met zijn rijtuig op. Is dat geen mooi slot voor het boek? Van dat soort dingen durf je natuurlijk niet te dromen als je aan het onderzoek begint. Maria Sybilla was trouwens ook zo'n heerlijk mens..."

De schrijfster staat op en schuift een paar plakken koek van de schaal die op tafel staat. Op het porselein dat tevoorschijn komt, zijn een vlinder en een rups geschilderd. "Maria Sybilla Merian", staat eronder. "Nee, het is niet echt van Maria Sybilla. Mijn vriendin Joke, aan wie "De Vlindervrouw" is opgedragen, maakte die schildering van Maria Sybilla na op de schaal. Ze deed dat ter gelegenheid van het verschijnen van het eerste exemplaar van "De Vlindervrouw". Ik ben nu 82 en ik heb zulke verrukkelijke dingen beleefd. 't Is altijd fijn gegaan, het was altijd heerlijk om te doen.

Ik heb trouwens bij het schrijven van de historische romans altijd één rare kronkel gehad: als het een beetje kon, zette ik er een Winsemius in. Dat was overigens wel een histórische kronkel, want inderdaad is een van mijn voorouders lector of iets dergelijks aan de universiteit van Franeker geweest. Ik spel hun namen zoals dat toen gedaan werd, als Vinsemius of Vinshemius. Het zijn personen die echt bestaan hebben".

Volgende week deel 4 in deze serie: Theun de Vries.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen