Niet alleen de tulpenbol was goed recept in slechte tijd
Tulpenbollen vormden tijdens de middagmaaltijd het hoofdgerecht en zodra de verduisteringsgordijnen waren neergelaten, werd een kopje surrogaatkoffie ingeschonken. Zo simpel lag dat in de vijf gruwelijke jaren waarin Hitler en zijn trawanten dood en verderf zaaiden. Dát denkt althans de generatie die deze boze droom niet meemaakte. De expositie "Voeding in Oorlogstijd" -tot eind september in Nijmegen te zien- geeft een genuanceerder beeld van wat de pot tussen '40 en '45 schafte.
Wonderlijk eigenlijk, dat in al die 55 jaren sindsdien betrekkelijk weinig aandacht is besteed aan wat er waar precies op tafel kwam. Voedsel moet in dat donkere deel van de voorbije eeuw immers vaak hét onderwerp van gesprek zijn geweest. Op de Veluwe bestond de maaltijd nog 'gewoon' uit stevige aardappels en een berg boontjes uit de weckfles, stel je je zo voor. Terwijl rond Rotterdam de befaamde tulpenbol mensen staande hield.
Meintje Peters, bestuurslid van museum De Casteelse Poort, werd geïnspireerd tot het inrichten van een expositie die misverstanden omtrent dit thema uit de weg ruimt. De initiatiefneemster ontmoette een kookboekenverzamelaar en ontdekte dat er juist in de oorlogsjaren relatief veel van dat genre op de markt is gebracht, al waren de publicaties dan klein en primitief.
In de eerste vitrine krijgt vooral de landbouw aandacht. Meintje Peters: "Vanwege zijn landbouwuniversiteit had Wageningen daarmee natuurlijk alles te maken, zeker toen er praktisch geen import meer was. Nederland moest voor zichzelf zorgen, en aangezien dat tijdens de Tweede Wereldoorlog ook al het geval was geweest, kon ons land gebruikmaken van kennis en ervaring van toen."
Ze wijst op de prachtig ingekleurde pamfletten van Willy Sluiter (1871-1949): "Veel graan aan de regeering beteekent onafhankelijkheid van Nederland". Twee jonge kerels stouwen het graan op een boerenkar. De grauwe tinten accentueren de grimmige sfeer. "Zaai rogge of tarwe", adviseert een andere affiche, met daarop een zaaiende landman. "Doordat Nederland zoveel profijt van de ervaringen uit de Eerste Wereldoorlog had, is er relatief weinig honger geweest", stelt Peters. Dat het in de laatste winter mis ging, had volgens haar vooral met het transport te maken, dat door de Duitsers werd geboycot.
Tomaten allerlei
In die Eerste Wereldoorlog zijn overigens ook kookboekjes geschreven, zij het niet zoveel als pakweg drie decennia later. "Goede recepten voor slechte tijden", luidt de titel van een van de uitgaven. Jammer, maar begrijpelijk genoeg kun je ze niet achter het glas vandaan halen om ze door te bladeren. Grappig zijn de twee bíjna identieke boekjes voor de "vrouw uit het burgergezin" en voor de "vrouw uit het arbeidersgezin". De inhoud ervan is nagenoeg hetzelfde, op énkele recepten na. Die zijn kennelijk iets te luxe voor het arbeidersgezin. Een foto van diezelfde arbeidersvrouwen, die in 1917 in drommen voor een aardappelhandel staan, doet je realiseren hoe schrijnend de situatie destijds was.
Ook sober, maar toch kleuriger dan de uitgaven uit Wereldoorlog I zijn die van tijdens de tweede wereldbrand. Opvallend is het feit dat nu niet langer alleen "goedkoop" en "praktisch" trefwoorden zijn, maar dat gezóndheid inmiddels ook een belangrijke rol speelt. (Interessante bijkomstigheid: het voorlichtingsbureau voor de voeding werd in 1941 opgericht.) Er was minder dan voordien sprake van vlees, vet en suiker. In feite ging men dus gezonder eten! Van aardappelen werden koekjes en zelfs broden gebakken, bonen waren er op veel plaatsen in overvloed en fungeerden als belangrijke vleesvervangers. Het kweken ervan werd dan ook ruimschoots gestimuleerd. De portie eiwit die erin zit, was altijd welkom.
Opvallend is de titel "Tomaten allerlei". Niet direct een oorlogsgerecht, toch? "Erg bekend waren ze inderdaad nog niet", beaamt Meintje Peters. "Maar je kon ze in kassen kweken en in een tijd waarin alle import stilligt, is zoiets extra welkom."
Tulpenbollen
"Onze voeding in distributietijd", luidt de titel van een dun en vergeeld boek. Een ander beduimeld exemplaar heet "Haal het onderste uit de pan". Aan de diverse uitgaven kun je zien dat eigen moestuinen en voedsel uit het wild als kruiden en boekennootjes, populair werden: "Hoe maken we paddestoelen klaar?" Een opvallend stuk is het receptenboekje over wat je met aardappelschillen allemaal kunt doen. Met de hand geschreven, geïllustreerd en ingebonden door een onderduiker.
Meintje Peters verbaast zich over de hoeveelheid aan kookboeken die er in deze tijd van onder meer papierschaarste verscheen. "Het lijkt me dat huisvrouwen juist toen zelf leerden creatieve gerechten te maken en vindingrijk geworden zijn." Een vondst waren de tulpenbollen, waar de meeste bezoekers bij binnenkomst al naar lopen te spieden. Ze bevinden zich in een schaal op een tafel. "Je kunt ze koken of bakken", weet de museumvoorlichtster. Dat doen we tegenwoordig niet meer. Ik wil het toch eens proberen, al betwijfel ik of ze echt smakelijk zijn. Een paar aardappels zijn bovendien nog altijd voordeliger dan enkele tulpenbollen. Wat destijds noodrantsoen voor armen was, is nu te duur voor de welvarende Nederlander.
Lege closetrol
Voor belangstellenden heeft De Casteelse Poort het boekje "Voeding in oorlogstijd" samengesteld. Het bevat zo'n 25 recepten voor appelschillenthee, aardappeltaart of "Mayonaise 1942". Het boek is bij het museum te bestellen en kost rond de 15 gulden.
Overigens is het niet alleen recepten en boeken wat de klok slaat in Wageningen. Er zijn mooie, maar schrijnende tekeningen van grote groepen mensen die in de rij voor de gaarkeuken staan, er is een hooikist te zien en een primitief zelfgemaakt kacheltje. Affiches vragen vanwege de schaarste vriendelijk of gebruikte tandpastatubes teruggebracht kunnen worden. Hetzelfde geldt voor lege closetrollen.
Meer informatie: De Casteelse Poort, tel. 0317-421436.
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van zaterdag 6 mei 2000
Reformatorisch Dagblad | 44 Pagina's
Bekijk de hele uitgave van zaterdag 6 mei 2000
Reformatorisch Dagblad | 44 Pagina's