De gebakken peren van de Verlichting

Prof. Talstra is hoogleraar bijbelwetenschappen en alfa-informatica aan de Vrije Universiteit. Vorige week werd hij benoemd als oudtestamenticus aan de VU. Beide leeropdrachten worden nu in elkaar geschoven. Prof. Talstra heeft de afgelopen jaren naam gemaakt met zijn analytisch-technische studie van bijbelteksten met behulp van computerprogramma's. Hij vindt niet dat zijn werk als bijbelwetenschapper spanning oplevert in zijn omgang met de Bijbel als Gods Woord. "Ik preek regelmatig, waarbij de Bijbel op een andere manier oplicht: een tekst waarin de stem van God tot mensen klinkt."

Prof. Talstra vindt het ook geen bezwaar om bepaalde teksten in het Oude Testament als "mythe" te bestempelen, zoals recent gebeurde tijdens een symposium aan de Groninger universiteit over de verwoesting van Sodom en Gomorra. "Mythen en oude verhalen zijn in de Bijbel verwerkt. Het boek Genesis is pas voltooid in de tijd van de ballingschap, waarbij veel oud materiaal is bekeken en bewerkt. Als je een volledige beschrijving van de gebeurtenissen wilt zien als voorwaarde voor het gezag van de Heilige Schrift, doe je de speelruimte tekort die je als bijbelwetenschapper hebt."

Concurreert die speelruimte niet snel met het gezag van Gods Woord? "Het Woord van God verliest zijn autoriteit niet. De bijbelse verhalen zijn soms ontleend aan andere literatuur, maar de auteurs als het volk van God hebben ze geheel opnieuw aangekleed. Daarom blijft de tekst als openbaring geldig. Je moet echter wel kritisch blijven kijken naar de tradities, naar de overleveringen en naar de vele processen die achter de teksten schuilgaan. Maar dat is heel wat anders dan de rationalistische kritiek die er geuit is vanuit de Verlichting."

Prof. Talstra betreurt het dat in klassiek-gereformeerde kringen soms wel tegen de bijbelwetenschap wordt aangekeken als een vorm van rationalistische kritiek. Hij hoopt dat de orthodox-gereformeerden meer ruimte zullen bieden voor historisch-kritische en literaire analyse. Bijbelwetenschappers moeten zich naar zijn mening bezighouden met het ontsluitingsproces van teksten, waarbij gebruikgemaakt kan worden van allerlei bronnen, zoals Dode-Zeerollen en oude Griekse en Syrische vertalingen. "Ik zie in de klassiek-gereformeerde wereld de laatste jaren een zekere nieuwsgierigheid op dit punt ontwaken. Ik hoop dat het gebruik van de literaire en historisch-kritische methode niet direct meer wordt uitgelegd als een weg buiten de sporen van de orthodoxie."

In de Gereformeerde Kerken is er veel misgegaan op dit punt. "Daarvan ben ik ook overtuigd. Daar is de lijn van de Verlichting te veel doorgetrokken en heeft men bijbelwetenschappers beschouwd als degenen die ons hebben bevrijd van de orthodoxe bijbelopvatting. Het werd helemaal erg toen zij bepaalden wat we wel of niet moesten geloven. Het gevolg is dat we nu met de gebakken peren zitten: bijbelwetenschappers lijken soms vooral mensen die op jacht zijn naar fundamentalistische boeven."

Talstra is lid van het Confessioneel Gereformeerd Beraad (CGB), een stroming binnen de Gereformeerde Kerken die zich inzet voor het klassieke belijden. Lidmaatschap van het CGB betekent niet dat Talstra iets van zijn vak behoeft in te leveren, zegt hij. De Bijbel ziet Talstra als een boek dat een plaats heeft in een voortdurende interactie tussen God en de gemeente. "We weten niet van alles in de Bijbel honderd procent zeker of het historisch is of niet. Wat wel aantoonbaar is, is dat de Bijbel voortdurend afstand neemt van de religiositeit die heerste in de tijd waarin de tekst geschreven werd. In de lijn van Calvijn kun je de Bijbel enerzijds als een gewoon bedrukt stuk papier zien, maar zodra de tekst in de sfeer van de kerk en verkondiging tot ons komt, spreekt God tot mij."

Toch is deze interactie volgens hem wat anders dan het relationele waarheidsbegrip zoals dat in het synodaal-gereformeerde rapport "God met ons" (1980) verwoord werd. Talstra noemt deze oplossing vruchteloos: zij maakt feitelijk een einde aan het besef van traditie en gezag. Hij constateert ook dat de kerken de afgelopen decennia te optimistisch zijn geweest in hun de poging de Schrift te redden. "De kerken hebben geprobeerd de godsdienst via de antropologie te herdefiniëren als een algemeen-menselijke activiteit. We trachtten op die manier de culturele invloed van de kerk vast te houden. Dat is mislukt en de kerk en de christelijke theologie hebben daardoor te veel van zichzelf weggegeven."

Binnen orthodox-gereformeerde kring gaat de "massieve schriftbeschouwing" steeds meer teloor, zo constateert Talstra. Dat heeft volgens hem ook zijn invloed op evangelicale kring. Ook daar stelt men vragen bij het klassieke fundamentalisme. "Je kunt dat zorgelijk noemen, maar je kunt ook het hoopvolle aspect onder ogen zien, namelijk door de Bijbel te plaatsen binnen de ene driehoek van Jezus, de kerk en de Bijbel als het Woord van God. Ik zie momenteel een hernieuwd zoeken naar een balans waarin confessionelen en evangelischen elkaar kunnen helpen. In evangelische en charismatische kringen is er altijd huiver voor de wetenschap geweest. Studie van de Bijbel is echter geen zaak van de Verlichting, maar brengt ons in contact met de bronnen van onze overtuiging."

In het academisch klimaat is de Bijbel steeds meer een museumstuk geworden. "De voorrang van de Bijbel is ingeruild voor godsdienstwijsgerige en godsdienstpsychologische belangstelling voor God. Terwijl vroeger de Bijbel soms niet meer was dan een toeleverancier voor de dogmatiek, wat strijdig was met het sola Scriptura, staat de Bijbel nu opnieuw op de tweede plaats. De Bijbel is niet meer dan een oorkonde waar het allemaal mee begonnen is. De Bijbel zou ik graag willen terugzien niet alleen als een oud document maar ook als een boek dat gezag heeft."

De Bijbel moet ook gemeenschappelijk gelezen worden en is niet bedoeld voor een individu in een luie stoel, vindt Talstra. "Dat is de fout geweest van veel moderne theologen in de afgelopen decennia. Bijbellezen doe je niet individueel, maar in aansluiting op een lange geloofstraditie, die ook onderdeel is van de bijbelbeschouwing. Ik verdedig met klem het sola Scriptura, maar dan ook met aandacht voor de rafelige randen van de Schrift."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen