De serene stilte van Stitswerd

Opeens ligt het daar. Verscholen achter de bomen. Amper dertig huizen, een kerk en een dorpshuis. Meer is er niet. De timmerman is vertrokken, de slager is verdwenen, de bakker heeft z'n biezen gepakt. Ook een dokter en een dominee ontbreken. De pastorie is lang geleden omgebouwd tot dorpshuis.

In het gehucht is niets te beleven. Of toch wel? Een bezoeker die zijn oor te luisteren legt, ontdekt van alles. De hele nederzetting is een bezienswaardigheid. Niet zozeer qua architectuur, maar meer in z'n onderlinge samenhang. De bewoners vormen -in hun gemeenschap- de bezienswaardigheid.

"Ik ken alle inwoners, honden en katten", zegt 'dorpwatcher' Nel ten Hoeve in de tuin van haar woning, een voormalig diaconiehuisje pal naast de kerk. "Kom Sammy, van de weg af." De zwarte viervoeter van de buren verderop luistert gehoorzaam. "Ons dorp telt 80 inwoners, 40 tot 45 katten en een stuk of 7 honden. Ik ken ze allemaal bij naam." Gastvrij nodigt ze uit voor een bak koffie. "Ik kan je alles vertellen. Er is hier weinig te beleven, maar dat is juist de ultieme beleving."

Geïsoleerd

Stitswerd ligt geïsoleerd tussen de uitgestrekte weilanden van Noord-Groningen. In een straal van 3 kilometer rond het dorp is -afgezien van een verdwaalde boerderij- niets te vinden. Het openbaar vervoer laat het dorp links liggen. De dichtstbijzijnde bushalte staat 3 kilometer verderop.

De buurtschap is oud. De eerste verwijzingen op schrift dateren uit 1234. Het dorp, ontstaan in de vroege Middeleeuwen op een kwelderwal, is sinds 1850 niet noemenswaard uitgebreid. De bebouwing staat op een wierde -"nee, geen terp"- in een prachtig marenlandschap. Een groot deel van de kunstmatige verhoging is verdwenen. Achter de kerk is dit nog duidelijk zichtbaar. Het aangrenzende weiland ligt 3 meter lager dan de scheefgezakte zerken naast het kerkje.

Het gehucht kent een ietwat merkwaardige opbouw. Het centrale punt is niet de kerk, maar de voormalige pastorie. De huizen staan in een ring om het kloeke dorpshuis gegroepeerd, de kerk ligt aan de rand van het dorp. Eén smal klinkerstraatje loopt dwars door Stitswerd. Buiten de bebouwing staan statige boerenhoeves. Neem de Ockemaheerd. Of de Akkemaheert.

Een van de dertig huizen staat te koop. De omschrijving is karakteristiek. "Aan de rand van het authentieke wierdedorpje Stitswerd (20 kilometer boven Groningen) aan het eind van een doodlopend straatje een sfeervol, goed onderhouden woonboerderijtje op 1900 vierkante meter grond, water voor de deur, weilanden rondom. Waar rust en ruimte nog echt bestaan." De vraagprijs ligt op 360.000 euro. Kosten koper.

Het fraai gerestaureerde pandje is gesitueerd aan de haven. Een plasje, een steiger, twee roeiboten en een kano. Een 4 meter brede vaart verdwijnt iets verderop tussen de weilanden. "Stel je er niet te veel van voor", waarschuwt Marjan Leistra van Havenweg 6. "De sloot loopt dood. Plezierjachten kunnen hier niet komen. Met een kano moet je overstappen."

Dikke spin

Aan de overzijde van het water ligt de St.-Georgiuskerk, de enige echte bezienswaardigheid van Stitswerd. Een onverwacht fraai, geel geschilderd kerkje met witte torenspits in een grasgroene omgeving. De dorpelingen zien het bedehuis niet veel van binnen. "In de adventsweken worden er afwisselend, hier en daar in de omliggende dorpen, diensten gehouden", vertelt Nel.

Een dikke spin zit precies voor het sleutelgat van de gepleisterde, recht gesloten zaalkerk met schilddak en dakruiter. Het hervormde kerkje, in 1973 overgedragen aan de Stichting Oude Groninger Kerken, bevat aan de noord- en oostzijde nog brokken muur uit de tweede helft van de dertiende eeuw. De houten dakruiter met ingesnoerde spits dateert uit 1656.

De klok uit 1439 galmt nog elk halfuur. De huidige vorm van de kerk kwam tot stand bij een ingrijpende verbouwing medio 1850. Het interieur wordt overdekt door een vlakke zoldering. Tot de inventaris behoren een preekstoel (tweede kwart zeventiende eeuw) en enige zerken, de oudste uit 1639.

De laatste predikant moet een jaar of zestig geleden zijn vertrokken, zegt Nel, hardop denkend. "Mijn tante Griet, een zus van m'n moeder, heeft nog als huishoudster in de pastorie gewerkt. Tenminste, dat is het verhaal", zegt ze veelbetekenend. "Wat er allemaal nog meer is gebeurd, weten we natuurlijk niet."

De achterliggende decennia heeft de overwegend agrarisch georiënteerde bevolking plaatsgemaakt voor een gemêleerd gezelschap. "Er is veel import", weet Nel. "Van de tachtig mensen komen er acht uit het Westen, vier uit de stad Groningen, een stuk of twintig uit de omgeving en een uit Gelderland. En Paul, waar komt die ook alweer vandaan?"

De bevolking is vooral tolerant, artistiek; sommigen zijn een tikje excentriek. Behulpzaam, dat zeker, maar tegelijk ook erg gesteld op de privacy. "Van degelijke gezinnen tot ruimdenkende individuen." Drie families behoren tot de ChristenUnie, de sympathie van veel anderen gaat uit naar GroenLinks.

Rust en ruimte

Nel kan goed met haar buren opschieten. De verhouding met Piet Pastoor van de overkant is wat minder. "Die man doet alles in zijn tuin wat ik niet leuk vind. Een tuin met van die keurige rijtjes en elke maand drie, vier keer met de gifspuit erlangs. Niets voor mij. Wij leven hier dicht bij de natuur. Ik kan bijvoorbeeld geen lamsbout meer door mijn keel krijgen. Die schapen zijn mijn buren."

De dorpsbewoners zijn "echte Grunningers", vertelt Marjan, zelf import. "Eerlijk, direct. Absoluut niet stug." "Roddelen gebeurt in het dorp niet", verzekert Nel. "We geven wel nieuwtjes door, maar geen achterklap, roddel." Marjan kijkt een tikje zuinig. "Roddelen gebeurt ook hier wel degelijk, hoor. Maar niet direct met kwade bedoelingen."

Het grootste goed in Stitswerd is rust en ruimte. "Je moet hier niet komen voor de rust, je moet de rust al gevonden hebben", stelt Nel. Het dorpsleven voltrekt zich in een langzamer ritme. "De stijl van leven is hier meer ontspannen", legt Marjan uit. "Gemoedelijk. Mensen nemen de tijd voor elkaar. Je hoort hier niets, hoe de wind ook staat. Het enige geluid dat je hoort, is afkomstig van de boeren. En 's nachts is het nog aardedonker."

's Winters kan het aardig doods zijn, erkent ze. "Heerlijk, toch?" Nel vult aan: "Nieuwelingen moeten eerst twee winters achter de rug hebben, dan mogen ze pas meepraten." Eén dag in het jaar, al zo'n 25 jaar lang, gaat het dorp uit z'n dak met "Stitswerd op z'n kop". Dan organiseren de bewoners festiviteiten voor zichzelf.

De gemoederen in het stille dorp kunnen danig verhit raken. Over de aanleg van een voetpad achter de kerk langs naar het haventje bijvoorbeeld. De strijd om de stoeptegels dateert van drie, vier jaar geleden, maar nog altijd zijn de wonden niet geheeld. "Verbazingwekkend", zegt Marjan, "dat zoiets in tweeduizendzoveel nog kan voorkomen. Een tweespalt in het dorp: je was voor of tegen. En iedereen wist van elkaar of ie voor of tegen was."

Bewoners willen hun dorp graag houden zoals het is. "Anders kom je hier niet, of anders blijf je hier niet." Een nieuwe affaire dient zich echter aan. Naast de kerk ligt een klein lapje grond braak. Wat wordt de toekomst? Gras of bloemen, een trapveldje of een tuinperkje, dat is de kwestie. De serene stilte in Stitswerd staat weer op het spel.

Dit is het laatste artikel in een toeristische serie over plaatsen met een prikkelende postcode.

Voor meer informatie: VVV Middelstum, tel. 0595-552386

Een zomer lang zwerven door Nederland. Op zoek naar toeristische trekkers rond prikkelende postcodes. Van 1111 tot en met 9999. Vandaag 9999: Stitswerd.

KADER

Andere uitjes in Noord-Groningen

Galerie De Weem. Henk Helmantel in Westeremden schildert stillevens en kerkinterieurs. De expositieruimte in de middeleeuwse pastorieboerderij in Westeremden (Abt Emopad 2) is geopend van mei tot en met september op zaterdag van 13.00 tot 17.00 uur. Tel. 0596-551415.

Museum 1939-1945. Een verrassend uitgebreide en unieke verzameling authentieke bevrijdingsvoertuigen, wapens, vliegtuigdelen, telecommunicatieapparatuur, kranten, affiches en dergelijke zijn te vinden in Uithuizen. Geopend van april t/m oktober, dagelijks van 9.00-18.00 uur. Tel. 0595-434100.

Pieterburen. De zeehondencrèche van Lenie 't Hart behoeft nauwelijks nadere aankondiging. Hier worden zieke en verdwaalde zeehonden opgevangen. Bovendien is er een bezoekerscentrum. Tel. 0595-528285

Wadlopen kan vanaf verschillende locaties langs de Waddenzee. Bijvoorbeeld vanuit Pieterburen: tel. 0595-528345 en 0595-528300

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen