Storm najagen in Groningen

"Een Groninger pastorie in de storm"? De medewerker van boekhandel Selexyz Scholtens kijkt bedenkelijk. "Ik geloof niet dat we dat boek nog hebben." 't Zou ook wel een treffer zijn. Het boek is voor het laatst herdrukt in 1990. Bij antiquariaten is de slaagkans vast een stuk hoger. Maar dit eldorado voor leesliefhebbers -voorheen Scholtens Wristers- laat je niet links liggen. Met drie etages vol boeken op het terrein van de wetenschappelijke en de algemene literatuur is dit de grootste boekverkoper van de noordelijke provincies.

In de etalage liggen "Duizend schitterende zonnen" van Khaled Hosseini en de nieuwste Harry Potter uitnodigend opgetast. Binnen, op de begane grond, onafzienbare rijen literatuur en lectuur op alfabetische volgorde. Even neuzen. Tussen "Lisa's huishouden" van Vida Adamoli en "De markiezin" van Simonetta Agnello-Hornby zou het boek van J. A. Ader-Appels moeten staan, maar nee. Toch maar even informeren bij de balie achter in de zaak.

Na de weinig bemoedigende eerste opmerking tikt de medewerker wat gegevens op de computer in. "Hé, er moet nog een exemplaar zijn." Meteen pakt hij de telefoon en vraagt of nummer 7443 nog beschikbaar is. "We hebben op de bovenste verdieping een afdeling met boeken over Groningen", zegt hij als hij de hoorn heeft neergelegd. "Daar staat hij bij."

De trappen op, naar hoger sferen. Kasten en tafels met ramsj. Kasten vol boeken over kunst. Voor de door het Groninger Museum versmade kunstenaar Henk Helmantel uit Westeremden is vlak bij de lunchroom een aparte plek ingeruimd. Reproducties van stillevens vestigen de aandacht op zijn jubileumboek - Helmantel is veertig jaar kunstenaar.

De boeken over Groningen -en andere noordelijke regio's- bevinden zich links van de trap. Na enkele minuten tevergeefs zoeken wend ik me opnieuw tot een medewerker. Vragend houdt hij het boek omhoog dat naast hem op de balie klaar lag. "Is dit wat u zoekt?"

Nieuwsgierig neem ik "Een Groninger pastorie" aan. Het is een pocketuitgave van Van Wijnen uit Franeker. Op de omslag een foto van de hervormde kerk van Nieuw Beerta en een met hedera omzoomd pastorieraam. Dertiende druk, april 1990, vermeldt het schutblad. Dat dit boek nog 'nieuw' verkrijgbaar is. Bijna achterin is een katern met foto's opgenomen: de inmiddels afgebroken pastorie, ds. Ader achter het kerkorgel, op zolder luisterend naar de geheime zender.

De dertiende druk. Het lijstje voorin maakt duidelijk dat het boek vooral in de jaren zeventig populair moet zijn geweest: vier drukken in 1974 en in de drie jaar daarna weer steeds een. Ook in de eerste jaren na de verschijning in 1947 beleefde het boek diverse herdrukken. Ik krijg zin om een wat ouder exemplaar op de kop te tikken.

In de Oude Kijk in 't Jatstraat zitten verschillende antiquariaten. Kunst en Vliegwerk verhandelt kwaliteitsramsj: kunst, literatuur, geschiedenis, architectuur, koken, natuur, hobby, kinderboeken. Geen tweedehands spul dus. Wel een afdeling klassieke cd's, van greogoriaans tot hedendaags. De vriendelijke eigenares schudt nadenkend het hoofd als ze de titel hoort die ik zoek. Ze neemt haar bril af. Nee, nooit van gehoord. Maar bij Nap, even verderop, is het vast te vinden. Hij heeft alles over Groningen. En anders bij Riemer & Walinga, daar hebben ze meer religieuze boeken. Het woord "pastorie" zet haar kennelijk op dat spoor.

Nap is de Groninger Boekverkoper, die huist in een pand op de hoek van de Oude Kijk in 't Jatstraat en de Hoekstraat. In de etalages heeft een teveel aan zonlicht zijn verkleurende werk gedaan. Nap -baard, bril, potlood in borstzak- treedt me tegemoet als ik aarzelend op de drempel blijf staan. Veel ruimte om verder te gaan is er niet. Langs de wanden van twee ruimten staan zolderhoge boekenkasten. Maar op de grond ligt de lectuur letterlijk uitgestort. Alsof een container met boeken is geleegd. Deze berg moet blijkbaar nog worden uitgezocht. "In de vakantie ruimen veel mensen hun boekenkast op", licht Nap toe. Op mijn voorzichtige vraag of ik even mag rondkijken, informeert de antiquaar of ik iets speciaals zoek. "Ik heb alles op alfabetische volgorde staan."

Natuurlijk kent hij "Een Groninger pastorie in de storm". "Dat is toch van die domineesvrouw? Hoe heet ze, Ader-Appels." Hij sloft naar achteren en twee tellen later is hij terug met een dik rood boek. Vierde druk, november 1949, uitgegeven bij Kirchner in Amsterdam. Gaaf exemplaar. Op de omslag in goud de lijfspreuk van Willem van Oranje: "Saevis tranquillus in undis" - Rustig te midden van de woelige baren. De woorden omkringen een meeuw die zijn evenwicht probeert te bewaren op een golf.

De prijs voorin is uitgedrukt in Hollandse florijnen: 20,-. Nap maakt er vlot 10 euro van. Een koopje, volgens hem, afdingen is er niet bij. "Dit boek raak ik wel kwijt. Er is veel vraag naar, zeker rond 4 en 5 mei. Uit Nieuw Beerta komen soms hele gezinnen die er meer dan ééen willen hebben. Ik heb het drie of vier keer per jaar in mijn winkel. U heeft geluk dat u dit exemplaar treft."

"Een eerste druk zou nog mooier zijn", probeer ik. Maar daar is Nap het niet mee eens. "Vlak na de oorlog was de kwaliteit van het papier een stuk slechter." Pas als ik buiten sta vraag ik me af hoe lang het boek bij Nap in de kast heeft gestaan als de prijs nog in guldens is genoteerd.

Toch nog maar even bij Riemer & Walinga aan de Turfsingel langs, al is de kans nihil dat ik daar een oude druk van "Een Groninger pastorie" zal aant reffen. Riemer & Walinga verkoopt alleen nieuw. Voor in de winkel is een jonge man bezig verse ramsj uit dozen te pakken. "Granaten bloeien in Jeruzalem" van de Zuid-Afrikaanse Marzanne Leroux-van der Boon gaat in de aanbieding: van 19,95 voor 6,95 euro. De titel "Een Groninger pastorie in de storm" roept niet meteen herkenning op. Behulpzaam wijst hij op de kast met Groningana, boeken over Groningen. Daar zou het boek tussen moeten staan. Nee dus. De dame achter de kassa heeft meegeluisterd en intussen de computer geraadpleegd. "Het boek staat bij de streekromans", wijst ze. Even later sta ik opnieuw met een dertiende druk in handen. Nee, dat is niet wat ik zoek. "Misschien kan Nap u helpen? Of Godert Walter in de Oude Ebbingestraat?"

Godert Walter is gespecialiseerd in -onder meer- Groningana, maar heeft ook uitsluitend nieuwe boeken in het assortiment. "Een Groninger pastorie" is alleen nog antiquarisch verkrijgbaar, zegt de eigenaar gedecideerd. Op het moment dat ik hem wil tegenspreken, roept hij: "O nee, ik ben te snel. Ik heb nog een exemplaar staan." Dertiende druk, uiteraard.

In antiquariaat Albert Hogeveen in de Folkingestraat zit de eigenaar -baardje, bril- achter een tafel zijn krant te lezen. "Een Groninger pastorie" kent hij. "Van mevrouw Ader-Appels. Heb ik op dit moment niet beschikbaar. Een maand geleden wel, maar zo'n boek verkoop ik ook weer snel. Het is niet zeldzaam, ik zie het geregeld langskomen." Een eerste druk is een ander verhaal. "Die vind je niet zo gauw en daar betaal je ook het nodige voor", knikt hij minzaam.

Als ik buitenkom, houdt juist een groepje toeristen onder leiding van een stadsgids halt voor het antiquariaat. Met luide stem dist de bijklussende student zijn verhaal op. "Deze winkel was vroeger een paardenslagerij. Binnengebrachte dieren kwamen in iets andere vorm weer naar buiten. Hier links van de ingang is nog een stuk van een paardenmozaïek te zien." De dieren gingen rechts van de winkel door een nauwe poortje naar achteren. De gids wijst op de houten zijposten. "Paardenlijven hebben ze helemaal uitgesleten."

Aan de overkant van de straat is Isis gevestigd, een antiquariaat van meer dan gemiddelde omvang. Kasten vol boeken over filosofie, theologie, geschiedenis, literatuur, topografie, psychologie, land- en volkenkunde en nog veel meer. Op de toonbank bij de ingang praat eigenaar Theo met een klant over een oorlog tussen Romeinen en barbaren in een grijs verleden. Hond Jasper ligt languit op de grond. Behulpzaam wijst Lyseth me in het boekenlabyrint op de kast met boeken over Groningen. Bijna meteen zie ik het gezochte boek staan. Een vierde druk, ook voor 10 euro. Maar uit het schutblad is de naam van een vorige eigenaar geknipt. Minpuntje. Mijn tevredenheid over de eerdere aanschaf neemt toe.

Uiteraard kan ik Groningen niet verlaten zonder De Slegte aan te doen. Ik neem de ingang aan de Pelsterstraat. Een aangename dwaaltocht brengt me op de tweede verdieping. Aan de straatkant staan de auteurs met een A. Hé, een negende druk van "De Groninger pastorie" uit mei 1975 voor 7,50 euro. Ook van Wever. Gebonden exemplaar. Op de groenblauwe omslag een tekening van kerk en pastorie in Nieuw Beerta met daartussen een Duitse soldaat. Binnenin een katern met foto's.

Dan valt mijn oog op een blauw boek. Lijkt als twee druppels water op mijn rode aankoop, inclusief goudopdruk. Binnenin ontbreekt -anders dan in de latere edities- informatie over druk en jaar van uitgave. Het plakkertje voorin maakt duidelijk dat dit boek ooit door boekhandel A. van Ojen in Tiel is verkocht. Dit móét een eerste druk zijn. De rug ligt los, maar de kwaliteit van het papier valt mee. De prijs ook: 10 euro.

Dit is het zesde deel in een serie zoektochten naar boeken.

Tips

Groningen kent een groot aantal monumenten. De Martinikerk met bijbehorende toren (d'Olle Grieze) is een bezoek meer dan waard. De kerk (waarvan de bouw in de eerste helft van de dertiende eeuw begon) bevat schitterende muur- en gewelfschilderingen. Het Schnitgerorgel is een van de bekendste barokorgels.

Het neoclassicistische stadhuis aan de Grote Markt is ontworpen door Jacob Otten Husly en werd rond 1800 gebouwd. Veel ouder is het Goudkantoor uit 1635. Oorspronkelijk diende het als kantoor voor de ontvanger van de provinciale belastingen. De spreuk op het pand, "Date Caesari quae sunt Caesaris" (Geef de keizer wat des keizers is), verwijst naar die functie. Qua moderne architectuur is het Groninger Museum, ontwerp van Alessandro Mendini, interessant.

Op boekengebied mag de christelijke boekhandel Riemer & Walinga (Turfmarkt 4) niet worden overgeslagen. De sfeervolle nieuwe winkel met planken vloer ademt een en al gastvrijheid. De koffie staat klaar. Voor de kinderen is er een aparte leeshoek, Onder moeders paraplu.

Noemenswaard is ook de Kinderboekhandel aan de Stoeldraaierstraat. De collectie (inclusief een plank kinderbijbels) is 100 procent afgestemd op kinderen. Jammer genoeg schoot er geen ruimte over voor een leeshoek.

Wie toch in Groningen is, kan net zo goed even doorrijden naar Westeremden, waar de kunstschilder Henk Helmantel woont en werkt. Voor openingstijden van de galerie zie www.helmantel.nl.

Groninger pastorie

"Een Groninger pastorie in de storm" is geschreven door Johanna Adriana Ader-Appels, echtgenote van ds. B. J. Ader. Het hervormde predikantenechtpaar maakte van de pastorie in Nieuw Beerta (dorp in Oost-Groningen, op een steenworp afstand van de Duitse grens) tijdens de oorlog een toevluchtsoord voor opgejaagde Joden, verzetsmensen, onderduikers en piloten. De twee zorgden voor onderdak (ook in de pastorie) en regelden de distributie van bonkaarten. Het kostte de predikant uiteindelijk zijn leven: hij werd op 20 november 1944 gefusilleerd. Zijn vrouw zette de verzetsactiviteiten voort.

In mei 1945 had ze de kopij klaar van het boek waaraan ze in 1943 was begonnen. In een persoonlijke stijl schreef ze over de belevenissen in de pastorie voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Over de fusillade van haar man: "Het Novemberlicht verbleekte achter de bossen. De stemmen der Duitse soldaten was het enige geluid dat de stilte verbrak. De bomen van het bos stonden roerloos, als de zuilen van een kathedraal. Een kort bevel. Toen knalden 12 schoten en weergalmden tegen de bosrand. De mond die een laatste zegen gesproken had, sloot zich voor eeuwig. Ik heb dit zo vaak beleefd, - heb het zo vaak gezien en meegemaakt, dat het een bevrijding is het eindelijk neer te kunnen schrijven."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen