Een preek achter de Ulrumse pastorie

De deur van de "historische kerk, anno 1225", zoals een bordje op de muur vermeldt, is deze middag gesloten. Maar de sleutel is bij twee buren verkrijgbaar, wijst de bewoonster van de tegenovergelegen pastorie. Van 1829-1834 was dit het onderkomen van ds. H. de Cock, toen nog predikant van de hervormde gemeente.

Op een stuk land achter de predikantswoning hield ds. H. P. Scholte, afkomstig uit het Brabantse Doeveren, op de middag van zondag 12 oktober 1834 een "hagenpreek". 's Morgens was het in het kerkje tot ernstige ongeregeldheden gekomen. Ds. N. Smith, de consulent die had geweigerd ds. Scholte voor te laten gaan (ds. De Cock was inmiddels geschorst), werd door enkele heethoofden zo ongeveer gemolesteerd.

De kerkvoogden sloten hierop de deuren van het bedehuis. Die middag preekte ds. Scholte alsnog, maar in het open veld achter de pastorie. "Scholte stond al predikend op een boerenkar, terwijl De Cock en zijn vrouw naast hem zaten", schrijft W. van der Zwaag in zijn boek "Reveil en afscheiding".

De volgende dag ondertekende ds. De Cock, met de Ulrumse kerkenraad, de Acte van Afscheiding of Wederkeering. Op dinsdag 14 oktober 1834 deden de leden van zijn gemeente, op acht gezinshoofden na, hetzelfde. De Afscheiding van het Nederlandsch Hervormd Kerkgenootschap was een feit.

Moeilijk

Een van de buurtbewoonsters met sleutel, T. A. Smit-Buitenwerf, is intussen komen aanlopen. Het kerkje is pas in april weer dagelijks te bezichtigen, zegt ze. Maar ze doet de deur graag open. Binnen blijkt een kopie van de "Akte van Afscheiding" voor 2,50 euro te koop.

Jaarlijks ontvangt het godshuis zo'n duizend bezoekers, aldus de vriendelijke Ulrumse. "Al loopt het de laatste jaren wel iets terug."

Zondags wordt hier nog altijd een dienst gehouden. "Maar als er dan dertig mensen in de kerk zitten, inclusief de kerkenraad, is het goed bezet. De gemeente is sterk vergrijsd." Sinds 1991 maakt de gemeente deel uit van de ene hervormde gemeente Ulrum, Niekerk/Vliedorp en Vierhuizen.

Er is weinig werk in het Noordoost-Groningse dorp, licht Smit-Buitenwerf toe. "Alle kerken hebben het hier moeilijk: de gereformeerde kerk vrijgemaakt heeft geen predikant, en de christelijke gereformeerde kerk is ook al jaren vacant."

En met de samensprekingen tussen tussen de hervormde gemeente en de gereformeerde kerk synodaal wil het nog niet erg vlotten, weet de gids. Bepaalde historische gevoeligheden misschien ook? "Ik zeg wel eens: De geest van ds. De Cock zweeft hier nog steeds rond. Maar dat mag ik natuurlijk niet zeggen."

Loterij

Op naar de stad Groningen, want daar ligt ds. De Cock begraven. Maar eerst nog even naar Vierhuizen, vlak bij het Lauwersmeer. Hier stond in de tijd van ds. De Cock de ook in afgescheiden kringen niet onbekend gebleven hervormde predikant ds. A. P. A. du Cloux. Veel moest deze toen nog niet van zijn ambtsbroeder hebben: ds. Du Cloux diende zelfs een aanklacht tegen hem in.

Het hervormde kerkje in Vierhuizen werd zo'n 25 jaar geleden gesloten wegens een almaar teruglopend ledental. Eind 2006 sleepte het vervallen bedehuis echter bijna een miljoen euro in de wacht de hoofdprijs van een belactie georganiseerd door het tv-programma BankGiro Loterij Restauratie. Anno 2008 lijkt de restauratie goeddeels voltooid.

Uit genade

Aan de Groningse Hereweg, links onder het viaduct door, ligt de Zuider Begraafplaats. De beheerder weet het graf van ds. De Cock en diens echtgenote, Frouwe Venema, feilloos te vinden. "Ik krijg die vraag een paar keer per jaar."

Het gezang van een merel wordt wreed overstemd door het voorbijrazende verkeer op de A7, door stadsgedruis ook. Toch ademt deze plaats rust.

"De gedachtenis des rechtvaardigen zal tot zegening zijn" luidt een inscriptie op het "monumentum" voor de "eerste afgescheiden predikant in Nederland", dat op 4 mei 1891 werd opgericht. En: "Uit genade zijt gij zalig geworden".

Oud is Hendrik de Cock niet geworden: op 12 april 1801 geboren, overleed hij op 14 november 1842. Frouwe overleefde hem vele jaren: zij stierf pas in 1889.

Eilandjes

Toch in de provincie Groningen, lokt ook het weidse Oldambt - door Frank Westerman zo mooi beschreven in zijn boek "De graanrepubliek". Ook hier schoot de Afscheiding, her en der, wortel.

In Midwolda bijvoorbeeld, in 1834 nog een van de "(bijna) ondergelopen eilandjes van piëtistische vroomheid", zoals de Groningse kerkhistoricus H. Veldman het dorp typeerde. Van 1734-1750 stond hier Wilhelmus Schortinghuis, auteur van "Het innige christendom" en bekend geworden door zijn "vijf nieten".

Op zondag 4 september 1836 werd "in de tot Gods waarachtige dienst wederkerende Christelijk Gereformeerde gemeente Midwolda" voor het eerst het heilig avondmaal bediend door ds. H. de Cock, "onze geliefde Herder en Leraar."

Via Scheemda voert de autorit, langs een keur aan boerderijen, naar het plaatsje Meeden. Op 28 april 1836 ondertekenden hier twaalf leden van de hervormde gemeente een brief aan de kerkenraad, waarin zij hun afscheiding bekendmaakten. In 1844 werd de oudste zoon van ds. De Cock, Helenius de Cock, predikant in Meeden. In 1850 kregen de afgescheidenen een eigen kerkgebouw. Nog altijd bevindt zich aan de Hereweg de gereformeerde kerk.

Appelius

Richting de A7 gaat het weer, door Zuidbroek maar een keer. Hoog rijst de uit 1270 daterende hervormde kerk boven haar omgeving uit. Op 13 juni 1751 deed Joh. C. Appelius hier zijn intrede. Met de Afscheiding heeft hij niets van doen gehad; die had pas tientallen jaren na zijn heengaan in 1798 plaats. Toch kreeg Appelius -ook- onder afgescheidenen grote bekendheid door onder andere zijn "Raadgeving aan bekommerden in den vorm van een brief".

Staande tussen de verweerde zerken bij dit eeuwenoude kerkgebouw verbaas je je opnieuw over het rijke (hervormd-)gereformeerde leven dat Groningen heeft gekend.

Informatie

Het hervormde kerkje te Ulrum is van 1 april t/m 1 september te bezichtigen van 9.00 uur tot 17.00 uur. Ook buiten deze periode worden de deuren van het bedehuis echter wel geopend, door T. A. Smit-Buitenwerf bijvoorbeeld, H. de Cockstraat 14 in Ulrum.

In de kerk bevindt zich een uit 1806 stammend Lohmanorgel. De preekstoel dateert uit circa 1750. Voor een rondleiding kan men contact opnemen met E. J. van Kampen (tel. 0595-401485).

Informatie is verder te vinden in het boekje "De kerken met een leeuw in de gemeente Ulrum", door J. W. Zonderman. Ook het boek "Reveil en afscheiding" van W. van der Zwaag bevat de nodige gegevens over de gebeurtenissen die in en rond de Ulrumse kerk hebben plaatsgevonden.

De Zuider Begraafplaats aan de Hereweg in Groningen, waar Hendrik de Cock en zijn echtgenote begraven liggen, is van 1 maart tot 1 november geopend van 9.00 tot 18.00 uur, daarbuiten van 9.00 tot 16.00 uur. Informatie is verkrijgbaar bij de beheerder, in het gebouwtje bij de begraafplaats (tel. 050-5252331).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen