Gods heerlijkheid in 6909 talen

"Als uw God zo machtig is, waarom spreekt Hij mijn taal dan niet?" Deze vraag van een indiaan in Guatemala gaf 75 jaar geleden de aanzet tot de oprichting van het Summer Institute of Linguistics (SIL). Van een taalkundige zomerschool voor twee studenten in 1934 is SIL uitgegroeid tot een organisatie met ruim 6000 medewerkers. SIL is een partnerorganisatie van Wycliffe Bijbelvertalers. De medewerkers die Wycliffe werft en uitzendt, verrichten wereldwijd onder de vlag van SIL onder andere taalkundig onderzoek en Bijbelvertaalwerk.

De Ethnologue is de belangrijkste wetenschappelijke publicatie van SIL. De eerste editie in 1951 bestond uit tien bladzijden met een beschrijving van 46 verschillende talen. De zestiende editie, die deze maand verschijnt, telt ruim 1200 pagina's vol cijfers en beschrijvingen die de gevolgen van de Babylonische spraakverwarring in kaart brengen.

De statistieken in de nieuwste uitgave vermelden 6909 talen, drie minder dan in de vorige editie vier jaar geleden. De exactheid van de cijfers kan bedrieglijk werken. Talen zijn dynamisch en veranderen voortdurend. De taalkundige situatie is bovendien lang niet overal ter wereld even nauwkeurig in kaart gebracht. Ten opzichte van de vorige editie zijn als gevolg daarvan tientallen talen uit de statistieken verdwenen en nog iets meer nieuwe toegevoegd.

Voor Europeanen is de taalkundige diversiteit in andere delen van de wereld moeilijk voor te stellen. Telt Europa 234 talen -talen van immigranten uit andere werelddelen niet meegerekend- in Azië zijn dat er meer dan 2300. De taalkundige verscheidenheid is het grootst in Papoea-Nieuw-Guinea. De 3,8 miljoen inwoners van het land spreken 830 verschillende talen.

Gezaghebbend

Ook het aantal sprekers van een taal loopt erg uiteen. Vierennegentig procent van de wereldbevolking spreekt 6 procent van de talen. De overige 94 procent van de talen wordt dus gesproken door slechts 6 procent van de wereldbewoners. Het Chinees spant de kroon met 1,2 miljard sprekers. Maar er zijn ook ruim 1500 talen die door minder dan duizend mensen gesproken worden. Het is vooral op de duizenden talen met relatief weinig sprekers waarop het werk van SIL zich richt.

Het oorspronkelijke doel van de Ethnologue was om een lijst met talen te geven waarin de Bijbel nog vertaald moet worden. Tegenwoordig wordt het naslagwerk veel breder gebruikt en heeft het zich ontwikkeld tot een gezaghebbend handboek over de taalkundige situatie wereldwijd. In de wetenschappelijke wereld buiten SIL maken vele taalkundigen gebruik van de gegevens over talen en taaldiversiteit. De drieletterige codes die de Ethnologue gebruikt als unieke aanduiding voor een taal gelden als wereldwijde standaard.

Wat door de jaren heen hetzelfde is gebleven, is de motivatie van de SIL-medewerkers. Eindredacteur Paul Lewis (58) van de Ethnologue: "Wij geloven dat alles van Gods schepping van immense waarde is, inclusief de verschillende volken in de wereld, hun talen en hun culturen. De Ethnologue is voor ons een middel om Gods heerlijkheid bekend te maken."

De verscheidenheid aan talen staat echter onder druk. De nieuwe editie van de Ethnologue is de eerste waarin het aantal levende talen is afgenomen. De precieze redenen daarvan zijn niet zo gemakkelijk vast te stellen, zegt Lewis. "Het zou echter goed kunnen dat de voorspellingen van taalkundigen over het dreigende uitsterven van tal van talen met weinig sprekers werkelijkheid worden."

Mondelinge media

Als die trend doorzet, heeft dat belangrijke gevolgen voor Bijbelvertaalwerk en andere activiteiten voor taalontwikkeling, aldus de Amerikaanse eindredacteur. "Als een gemeenschap besluit om een traditionele taal niet langer te spreken, gaat ze gewoonlijk door een moeilijk proces van aanpassingen aan sociale, economische en culture veranderingen die op hetzelfde moment plaatsvinden."

Onderzoek naar de vitaliteit van een taal en de manier waarop sprekers hun taal gebruiken, is van groot belang voor Bijbelvertaalwerk, geeft Lewis aan. "Het is natuurlijk duidelijk dat het geen zin heeft een Bijbel te vertalen in een taal die niet meer gesproken wordt tegen de tijd dat de vertaling gereed is. Maar wat dit onderwerp complex maakt, is dat talen vaak nog heel lang gesproken worden terwijl niemand meer geïnteresseerd is om in die taal te lezen of schrijven, of mensen daarvoor nooit de gelegenheid hebben gehad."

Organisaties die zich bezighouden met Bijbelvertaalwerk moeten dan ook niet alleen nadenken of een vertaling nodig is, maar ook in welke vorm ze die gaan maken, zegt Lewis. "Mondelinge media kunnen in sommige gemeenschappen zeer goede diensten bewijzen, waar een gedrukt boek nauwelijk geaccepteerd of gebruikt zou worden."

sil.org, ethnologue.org.

Zinvolle bijdrage

Paulus-Jan en Antje Kieviet maken regelmatig gebruik van de Ethnologue. Het echtpaar (allebei 34 jaar), dat met zijn twee kinderen woont op Paaseiland in de Stille Oceaan, werd in 2002 vanuit de hervormde Marewijkgemeente in Leiden via Wycliffe Bijbelvertalers uitgezonden als buitengewoon zendingsarbeider voor de Gereformeerde Zendingsbond. Beiden zijn ze als vertaaladviseur voor SIL werkzaam in Oceanië.

Het naslagwerk bewijst goede diensten bij overleg over Bijbelvertaalprojecten of bij besprekingen over de vraag waar nieuwe projecten nodig of mogelijk zijn. Door de geografische indeling van de Ethnologue is het mogelijk om snel een beeld te krijgen van de taalkundige situatie in een bepaald gebied.

Voor de Kieviets, die zich richten op de Polynesische talen, is de indeling in taalfamilies die de Ethnologue ook biedt, erg bruikbaar. Paulus-Jan: "Polynesische talen zijn nauw verwant, maar geografisch niet duidelijk geordend. De Ethnologue biedt een goed overzicht hoe ze onderling verwant zijn, waar ze gesproken worden en hoeveel sprekers ze hebben. Erg handig als je je wilt oriënteren op mogelijk werk in een andere taal."

De Kieviets herkennen de constatering van eindredacteur Paul Lewis van de Ethnologue dat talen onder druk staan. Van 2004 tot 2007 woonden zij op Tahiti, onderdeel van Frans-Polynesië. Het Tahitisch is binnen deze eilandengroep in de Stille Oceaan de meerderheidstaal. Omdat Frans-Polynesië deel uitmaakt van de Franse Republiek, is Frans echter de officiële taal. "Om in de maatschappij vooruit te komen, moet je het Frans beheersen. Het Tahitisch staat daardoor onder druk. Veel kinderen beheersen het Frans beter dan hun moedertaal", aldus Paulus-Jan.

Vanuit het perspectief van het Bijbelvertaalwerk is het uitsterven van talen een dubbelzinnig gegeven. Antje: "Minder talen betekent aan de ene kant dat het werk overzichtelijker en behapbaarder wordt. Aan de andere kant, als een taal uitsterft voordat er een vertaling is, heeft een bevolkingsgroep Gods Woord nooit in de eigen taal gehoord. Bovendien kun je je moeilijk aan de indruk onttrekken dat de geweldige diversiteit aan talen deel uitmaakt van Gods veelkleurige schepping, ook al lijkt de verwarring van de talen in eerste instantie vooral een vloek. Er staat niet voor niets in Openbaring dat mensen uit alle talen God zullen loven."

De Kieviets twijfelen er daarom niet aan of hun bijdrage aan de Bijbelvertaling in het Rapa -een taal in Frans-Polynesië met maar 500 sprekers- wel zinvol is. Antje: "Het is geweldig om te zien hoe ontzettend enthousiast mensen worden als ze hardop een hoofdstuk in hun eigen taal lezen. Zelfs als er nooit een complete Bijbel in het Rapa zou komen, is de tijd waarin ze met elkaar de teksten bestudeerd en besproken hebben al zo waardevol!"

Onmisbare schakel

Buitenstaanders denken bij Wycliffe en SIL vooral aan taalkundigen en Bijbelvertalers. Hun werk is echter onmogelijk zonder de talrijke ondersteunende functies die de organisatie telt. Een daarvan wordt vervuld door Jelle Huisman, die als opmaker betrokken was bij de productie van de nieuwe editie van de Ethnologue.

Huisman (34) werd anderhalf jaar geleden met zijn vrouw en drie kinderen uitgezonden vanuit de hersteld hervormde gemeente in Veenendaal. Sindsdien woont en werkt hij in Engeland op het trainingscentrum van Wycliffe in High Wycombe, tussen Londen en Oxford, waar diverse ondersteunende afdelingen van SIL gehuisvest zijn.

De taalkundige diversiteit van de wereld stelt de uitgeefafdeling waarvoor Huisman werkt voor de nodige uitdagingen bij het uitgeven van Bijbels, woordenboeken en academische publicaties. Zo kent de wereld zo'n negentig verschillende schriftsystemen, elk met hun eigen tekens en schrijfwijze. Sommige talen schrijven van links naar rechts, andere omgekeerd of zelfs van boven naar beneden. Daarnaast zijn er bijvoorbeeld talen waarbij de schrijfwijze van klinkers afhangt van de positie in een woord. De computerprogramma's die in westerse landen gebruikt worden, kunnen niet overweg met deze eigenschappen. Om de taalkundige gegevens en vertaalde Bijbelgedeelten toch op de computer te kunnen verwerken moet er veel programmeerwerk gedaan worden.

Behalve tegen technische problemen bij de opmaak van de Ethnologue liep de Nederlander als enige Europeaan op zijn afdeling ook aan tegen cultuurverschillen. "Het grootste deel van onze afdeling zit in de VS op het Wycliffehoofdkantoor in Dallas. Omdat veel communicatie elektronisch verliep, kostte het extra inspanning om over en weer duidelijk te maken wat je van elkaar verwacht."

Voor de meeste mensen lijkt het werk van Huisman ver af te staan van het Bijbelvertaalwerk. Huisman: "Het is voor SIL niet gemakkelijk om kandidaten te vinden voor ondersteunende functies en mensen die er wel toe bereid zijn, kunnen moeilijker financiële ondersteuning krijgen. Ik probeer altijd te laten zien dat dit soort computerwerk een onmisbare schakel is in een groter geheel."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen